Του Αλέξη Γεωργούλη*

Ο αντίκτυπος του COVID-19 στους δημιουργικούς και πολιτιστικούς τομείς, έχει αρχίσει να φαίνεται πλέον έντονα, επηρεάζοντας όχι μόνο την προβολή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, αλλά κυρίως τη δημιουργία νέου πολιτιστικού προϊόντος, δηλαδή της μελλοντικής μας πολιτιστικής κληρονομιάς. Τις τελευταίες δύο εβδομάδες σε ολόκληρο τον κόσμο, μουσεία, γκαλερί, μνημεία κληρονομιάς και πολιτιστικοί χώροι προσπαθούν να ανοίξουν ξανά, όμως ο χώρος του πολιτισμού, σύμφωνα με όλες τις εκτιμήσεις θα χρειαστεί τουλάχιστον δύο σεζόν για να ανακάμψει. Καλλιτέχνες σε όλο τον κόσμο, οι περισσότεροι από τους οποίους εργάζονταν ήδη πριν από την πανδημία, με μερική απασχόληση, σε ανεπίσημη βάση ή με επισφαλή συμβόλαια, αγωνίζονται για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Ευρωπαϊκοί και Διεθνείς Πολιτιστικοί Φορείς εκπέμπουν σήμα κινδύνου και όλοι αναγνωρίζουν ότι βιώνουμε μία πολιτιστική έκτακτη ανάγκη.

Μετά από αρκετές εβδομάδες κλεισίματος, πολλοί φορείς και πολιτιστικά ιδρύματα από όλο τον κόσμο εκφράζουν την ανησυχία τους για την επιβίωση τους τώρα και στο μέλλον. Είναι χαρακτηριστικό ότι ποσοστό μεγαλύτερο του 10% μουσείων και χώρων πολιτιστικής κληρονομιάς δεν θα ξανανοίξουν, ενώ μόλις το 46% των χωρών έχουν επιτρέψει τη λειτουργία τους, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες της UNESCO και του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων.

Τα στοιχεία είναι ακόμη πιο αποθαρρυντικά για το σύνολο των ανεξάρτητων χώρων πολιτισμού. Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα από την εφημερίδα The Art και το Πανεπιστήμιο του Μάαστριχτ, περίπου το ένα τρίτο των ανεξάρτητων γκαλερί και χώρων τέχνης, παγκοσμίως, εκτιμούν ότι δεν θα επιβιώσουν από την κρίση. Άλλωστε, πολλά από τα περίπου 95.000 μουσεία που υπάρχουν παγκοσμίως, λειτουργούν ιδιωτικά και βασίζονται οικονομικά, στις πωλήσεις των εισιτηρίων. Οι πωλήσεις εισιτηρίων είναι συχνά η κύρια – αν όχι η μόνη – πηγή χρηματοδότησης για ζωτικής σημασίας έργα συντήρησης και  αρχαιολογικής αποκατάστασης σε μουσεία σε όλο τον κόσμο, προστατεύοντας την κοινή μας κληρονομιά, ώστε να μπορεί να παραδοθεί στην επόμενη γενιά.

Ταυτόχρονα, αυτοί οι χώροι αποτελούν μέρος του πολιτιστικού οικοσυστήματος που παρέχει τα προς το ζην για τους καλλιτέχνες. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο χώρος του πολιτισμού απασχολεί τους περισσότερους νέους και γυναίκες, συγκριτικά με άλλους επαγγελματικούς χώρους, ενώ δραστηριοποιούνται σε αυτόν περισσότερο μικρομεσαίες επιχειρήσεις και αυτοαπασχολούμενους.

Το πρόβλημα για τους δημιουργικούς και πολιτιστικούς τομείς, είναι διττό. Πρώτον, το χτύπημα του COVID-19 στον πολιτισμό ξεκίνησε πολύ πριν την λήψη των μέτρων του εγκλεισμού, αφού το αίσθημα φόβου οδήγησε το κοινό να αποφεύγει τις κοινωνικές εκδηλώσεις και συναθροίσεις, οδηγώντας στο πρόωρο κατέβασμα των παραστάσεων και άλλων εκδηλώσεων της μουσικής, του βιβλίου και του πολιτισμού εν γένει, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Δεύτερον, το χτύπημα του COVID-19 διαρκεί πολύ περισσότερο από τα μέτρα περιορισμού της κυκλοφορίας. Οι λόγοι; Μα ακόμα και αν διοργανωθούν φεστιβάλ και ανοίξουν όλα τα θέατρα, κινηματογράφοι και συναυλιακοί χώροι, είτε θα λειτουργήσουν με τη μισή χωρητικότητα, είτε το αίσθημα φόβου των πολιτών, τα υγειονομικά πρωτόκολλα και η συρρίκνωση του εισοδήματος του κοινού, δεν θα επιτρέψουν την οικονομική τους βιωσιμότητα. Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε το δημοφιλές μήνυμα που διακινείται στα κοινωνικά δίκτυα “τα μέτρα θα φύγουν, ο φόβος θα μείνει”.

Αναμφισβήτητα, ο πολιτισμός εμπνέει το σύνολο της κοινωνίας των ανθρώπων, αλλά και της οικονομίας… επειδή δεν μπορείς να παράξεις οικονομικό προϊόν αν δεν φυτέψεις το σπόρο της δημιουργικότητας, δηλαδή τον πολιτισμό.

Από την άλλη πλευρά, η άμεση στήριξη του πολιτισμού είναι περισσότερο αναγκαία από άλλες φορές. Η ίδια η κοινωνία έκανε εμφανή την σημασία υποστήριξης του πολιτισμού με την αντανακλαστική μαζική καταφυγή των πολιτών στην τέχνη την περίοδο του υποχρεωτικού εγκλεισμού. Παράλληλα, το ταχύτατα μεταβαλλόμενο περιβάλλον στο οποίο ζούμε, μας οδηγεί στην αναζήτησης νέας ταυτότητας που προφανώς εξαρτάται από την ανάγκη δημιουργίας σύγχρονου πολιτιστικού και δημιουργικού έργου, που θα ανταποκρίνεται στις σημερινές μας ανάγκες.

Τα κράτη, δηλαδή, τα εθνικά συστήματα έχουν λάβει κάποια πρώτα μέτρα στήριξης των δημιουργικών και πολιτιστικών τομέων. Τα κύρια προβλήματα που προκύπτουν όμως είναι ότι δεν διασφαλίζεται η συμπερίληψη και η ίση πρόσβαση όλων σε αυτά, καθώς η πλειοψηφία των απασχολουμένων στους δημιουργικούς και πολιτιστικούς τομείς αδυνατούν να ανταποκριθούν στις προϋποθέσεις λήψης των χρηματοδοτικών σχημάτων.

Ως τακτικό μέλος της Επιτροπής Πολιτισμού και Παιδείας, πρωταρχικό μέλημά μου είναι η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας, σχετικά με τον αντίκτυπο του COVID-19 στον τομέα του πολιτισμού. Αυτό αφορά τόσο τον βιοπορισμό των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών του πολιτισμού, όσο και την  αντιμετώπιση των υφιστάμενων κενών και αναγκών, σε επίπεδο “επαναλειτουργίας” του πολιτιστικού τομέα στην μετά COVID-19 εποχή. Μέσα από την καταγραφή των αναγκών και την συλλογή αξιόπιστων και επικαιροποιημένων στοιχείων, μπορούν να αναπτυχθούν πολιτικές και χρηματοοικονομικοί μηχανισμοί για την ενδυνάμωση των δημιουργικών και πολιτιστικών τομέων.

Αναμφίβολα, οι λύσεις που χρειάζεται να αναζητηθούν πρέπει να έχουν μακροπρόθεσμο και πανευρωπαϊκό χαρακτήρα, καθώς ο πολιτισμός, όπως και ο τουρισμός, είναι ο πρώτος που χτυπήθηκε από την κρίση, ο πολιτισμός όμως θα είναι και ο τελευταίος που θα ανακάμψει.

Αναμφισβήτητα, ο πολιτισμός εμπνέει το σύνολο της κοινωνίας των ανθρώπων, αλλά και της οικονομίας… επειδή δεν μπορείς να παράξεις οικονομικό προϊόν, αν δεν φυτέψεις το σπόρο της δημιουργικότητας. Έχω εμπιστοσύνη στους ανθρώπους και στη συνείδηση κάθε πολίτη, επειδή κάθε άνθρωπος κρύβει μέσα του έναν καλλιτέχνη.

*Ο Αλέξης Γεωργούλης είναι  Ευρωβουλευτής ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτικής Συμμαχίας

Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο reformer.gr είναι προσωπικές και εκφράζουν τον συγγραφέα.