του Γιάννη Γαβρίλη

Ένα γιατί, με ένα μεγάλο ερωτηματικό να το ακολουθεί , που όχι μονό μένει αναπάντητο, αλλά και αποκαθηλώνεται, παύει να ισχύει, στην πορεία του σύγχρονου Θεάτρου.

Παρακολουθήσαμε την παράσταση του Ρώσου σκηνοθέτη …. που ανέβηκε σε παγκόσμια πρώτη και  κατόπιν παραγγελίας του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, στις 5 και 6 Ιουλίου στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου.

Το ”ΓΙΑΤΙ” θα είναι ο κυρίαρχος σκοπός και στόχος των κατωτέρω  γραφομένων.

ΓΙΑΤΙ…  πρέπει να ο εκάστοτε σκηνοθέτης και μάλιστα με ηχηρό πλέον όνομα στο χώρο του παγκοσμίου Θεάτρου, όπως θεωρείτε ο … και να ανεβάζει την Τραγωδία του Ευριπίδη ”Ιφιγένεια εν Αυλίδι” με την δραματουργική επεξεργασία του στενού του συνεργάτη  Ρομάν Ντολζάνσκι… και σύμβουλο την δική μας Ιώ Βουλγαράκη, μετατρέποντας την σε προσωπική υπόθεση!

ΓΙΑΤΙ…  όσα θέλει να πει, να καταγγείλει, να στηλιτεύσει, να αναφερθεί και να μας κάνει  γνώστες  των βιωμάτων του, έπρεπε  να τα ενσωματώσει στην σημαντική αυτή Τραγωδία της Αρχαίας  μας Γραμματείας.

ΓΙΑΤΙ…  όσα καταγγέλλει ο Ευριπίδης στα τελευταία χρόνια της ζωής του μέσω της Τραγωδίας του αυτής , καυτηριάζοντας την ανικανότητα των ηγεμόνων –  στραταρχών,  την ασυνειδησία τους, την αβουλία τους και την ροπή τους να αποδεχτούν την άποψη των πολλών, ενάντια στις χρηστές αποφάσεις, προκειμένου να τους έχουν με το μέρος τους και να διατηρήσουν την ανέλιξη τους στην εξουσία, οδηγώντας την Αθηναϊκή Δημοκρατία στην απαξία της μετά το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου και τον Αθηναϊκό λαό σε απέλπιδα προσπάθεια ανασυγκρότησης… όλα αυτά, παροπλίζονται, από τον … και γίνονται μονό η αφορμή για να ”μιλήσει” για τις απόψεις του για την ζοφερή σημερινή κατάσταση που επικρατεί, με  τους πολέμους (γνωστούς και άλλους μη προβεβλημένους) σε όλο τον πλανήτη, μέσω της ”Ιφιγένειας εν Αυλίδι”.

ΓΙΑΤΙ…  θα έπρεπε να παραποιηθεί η Τραγωδία, να ”κοπούν” σημαντικά στοιχειά της, όπως ο χορός ( των γυναικών της Χαλκίδας) και να αντικατασταθεί από κάποιους σαν μαφιόζους , (μήπως εγκληματική οργάνωση), ίσως και φύλακες του ”πατριωτικού (παρεξηγημένου) ιδεώδους” που επιβάλλονται βάναυσα και στους ηγέτες που επιχειρούν έναν πιο ήπιο και λογικό λόγο, και ντυμένους με μαύρα κοστούμια που παραπέμπουν ενδυματολογικά στην σκοτεινή πλευρά της χρησιμότητας  και ύπαρξης τους . Μη πούμε και για τον εξοβελισμό των χορικών  μερών! Ήταν αχρείαστα σε αυτό που πρότεινε ο σκηνοθέτης.

ΓΙΑΤΙ…  η σύγχρονη ”τεχνολογία” (έκφραση του κ. Κουλιάμπιν) του πολέμου, να περάσει μέσα από την Ιφιγένεια εν Αυλίδι”. Επιτρέπεται αυτή η Τραγωδία να γίνει έναυσμα για προσωπικές τοποθετήσεις και απόψεις, όταν  ο μονός σκοπός της γραφής της ήταν η καταγγελία της ανικανότητας και η έλλειψη δυναμικής αντίστασης των ηγουμένων στραταρχών, να αντισταθούν στις ορέξεις και τραγικές επιθυμίες των πολεμόχαρων διοικούμενων τους  . Καμιά νύξη δεν γίνεται στην Ευριπίδεια Τραγωδία για τον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου, την βάναυση ροπή του ανθρώπου για να κατακτήσει με το οποίο τίμημα, (όπως είδαμε να γίνεται στην παράσταση του κ.  Κουλιάμπιν). Αποδεκτές και σεβαστές οι προσωπικές θέσεις του, που αν τις βλέπαμε σε ένα δικό του πρωτότυπο έργο θα υποκλινόμεθα, όχι όμως μέσα από την δική μας κληρονομία της Αρχαίας μας Γραμματείας και της αποδόμησης αυτής. Θα ήταν αξιόλογη πρόταση ένα δικό του έργο ενταγμένο στον κύκλο του Φεστιβάλ ”Contemporary Ancients” όπου παρουσιάζονται  στο Μικρό Θέατρο της Επιδαύρου, σύγχρονα έργα εμπνευσμένα  και ιδιαιτέρως αξιόλογα! από τις Αρχαίες Τραγωδίες και Κωμωδίες.

ΓΙΑΤΙ…  να υποστούμε ως θεατές την διαδικασία ανάπτυξης του σκηνικού (σκηνικά: Oleg Golovko) που ενώ στην αρχή είναι άδεια η Ορχήστρα,  κατά την εξέλιξη της δράσης, βοηθοί σκηνής και οι ίδιοι οι ηθοποιοί μεταφέρουν από την μια μεριά στην άλλη, σκηνογραφικά αντικείμενα- στοιχεία που όντας καλυμμένα με μαύρο πλαστικό, θα αποκαλυφθούν στην τελευταία σκηνή και στο προσωπικό θεατρικό σχόλιο του σκηνοθέτη που απέχει παρασάγγας από την Ευριπίδεια Τραγωδία και το τέλος της.

ΓΙΑΤΙ…, τι εξυπηρετούσε, ομολογώ δεν κατάλαβα (και όχι μόνο εγώ) η τελευταία κατά Κουλιάμπιν σκηνή όπου… η Ιφιγένεια δεν θυσιάζεται και ούτε η Άρτεμις την τελευταία στιγμή εναποθέτει ένα ελάφι στη θέση της, αλλά σε έναν σκηνικό διάκοσμο στο πίσω μέρος της Ορχήστρας στήνεται ένα κτήμα γαμήλιων δεξιώσεων (δημοσιεύω αντίστοιχη φωτογραφία) όπου η παιδούλα Ιφιγένεια νυμφεύεται τον Αχιλλέα, (σε αντίθεση με το Ευριπίδειο κείμενο που αναφέρει ότι με δόλο ο Αγαμέμνονας καλεί την Ιφιγένεια και την γυναίκα του την Κλυταιμνήστρα για να, τάχα μου, παντρευτεί τον Αχιλλέα, ενώ ο απώτερος σκοπός του είναι να την θυσιάσει όπως είχε μαντέψει ο μάντης Κάλχας, για να αποπλεύσουν τα πλοία προς την Τροια, που λόγω μη πνεόντων ανέμων  είχαν καθηλωθεί στην Αυλίδα), ακολουθεί δεξίωση με γκαρσόνια που σερβίρουν σαμπάνια και εδέσματα και ενώ όλοι γλεντούν εμφανίζονται δυο σαν τρομοκράτες με full face μάσκες μεταμφιεσμένοι σε Τρώες και με καλάσνικοφ στα χέρια,  δολοφονούν την Ιφιγένεια υπό το βλέμμα του αμέτοχου αλλά ηθικού αυτουργού Αγαμέμνονα και του αδελφού του Μενελάου. Και το έργο τελειώνει με τον Αγαμέμνονα γέρο πια να περιπατάει με πι και την Κλυταιμνήστρα γηραιά κυρία,  να οδεύουν προς μια μεγάλη οθόνη όπου τα Μ.Μ.Ε. παρουσιάζουν με εμφατικά  σχόλια την πολεμική λαίλαπα, τα ανατρεπτικά και εναντίον της ειρήνης σχέδια των  πολεμολάγνων  ηγετών, τις παράπλευρες απώλειες, την προπαγάνδα για την ”χρησιμότητα” του πολέμου, ανίκανοι πλέον στην όποια αντίδραση-αντίσταση σε όσα προβάλλονται και στην πλύση εγκεφάλου που επιχειρείται από τα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης. Ένα ενδιαφέρον σχόλιο, πρέπει να ομολογήσω, που πήγε χαμένο στην προσπάθεια του σκηνοθέτη (και του δραματουργού)  να το εντάξουν στην κορυφαία Ευριπίδεια Τραγωδία (που από μόνη ”στέκει” με την δυναμική της και στις μέρες μας) και έτσι να υποβαθμίσει το όποιο ενδιαφέρον της.

ΓΙΑΤΙ…  η προσπάθεια τόσο καλών ηθοποιών να μοιάσει ως μετρίου αποτελέσματος υπόκριση. Αν και οι ερμηνείες μπορούν να ενταχτούν στα θετικά στοιχεία της παράστασης, οι οδηγίες του κ. Κουλιάμπιν μάλλον τις υποβάθμισαν. 

Ο Νίκος Ψαρράς απέδωσε έναν επιβλητικό Αγαμέμνονα και θα ήταν ακόμη πιο στιβαρός αν οι σκηνοθετικές οδηγίες του επέτρεπαν να επιβληθεί, υποκριτικά πάντα, ακόμη περισσότερο. Παρ’ όλα αυτά ο κ. Ψαρράς με την εμπειρία του κατάφερε να μας ”δώσει” έναν στρατηλάτη από τη μια αμφιταλαντευόμενο ως προς την απόφαση του να θυσιάσει την κόρη του Ιφιγένεια, από την άλλη όμως η σκηνοθετική οδηγία δεν του επέτρεψε να ενδυθεί δυναμικά τον ισχυρό παρ’ όλες τις παλινδρομήσεις του, Αρχηγό.

Η Μαρία Ναυπλιώτου υποκρίθηκε την Κλυταιμνήστρα (πάντα υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες) με συνέπεια, με εξωστρέφεια και εμφανή την αδιαφορία της για την θυσία (μιας και για εκείνη υπερτερεί η εξουσία). Από την άλλη ενδιαφέρουσα η ερμηνεία της και στην δραματική Μητέρα-σύζυγο που έχει και αυτή ξεγελαστεί και υποβάλλεται σε σωματική βία από τον Αγαμέμνονα για πειστεί για την αναγκαιότητα της θυσίας και να σταματήσει να φέρνει τις όποιες αντιρρήσεις (που δεν ήταν δα, και πολλές) και να μίλα ( σχόλιο και εδώ για την έντονη διαχρονική βιαιοπραγία εναντίον των γυναικών).

Εξαιρετική η Άνθη Ευστρατιάδου ως Ιφιγένεια που είναι η δεύτερη φορά που την ερμηνεύει (2019 – Κ.Θ.Β.Ε – σκηνοθεσία Γιάννης Καλαβριανός) και ως ανυποψίαστη παιδούλα που χαίρεται που θα παντρευτεί τον ήρωα Αχιλλέα, και πειστικά ειρωνική στην συνεχεία που δέχεται να θυσιαστεί για το καλό της εκστρατείας ενάντια στους ”βαρβάρους” που κακομεταχειρίζονται κάθε Ελληνίδα γυναίκα!

Ο Θάνος Τοκακής ως Αχιλλέας (πάντα όπως τον θέλησε ο σκηνοθέτης) ικανοποιητικός και συνεπής στις οδηγίες, μετέτρεψε τον ”πολύ ματσό” Αχιλλέα σε έναν ανασφαλή ανθρωπάκο, έναν τύπο  όχι και τόσο ηρωικό αντίθετο του υπέρ-ήρωα, μάλλον δειλό  και ολίγον φαφλατά, αφού υπόσχετε ότι θα διασφαλίσει την σωτηρία της Ιφιγένειας στην Κλυταιμνήστρα, αθετεί τον λόγο του, υπό την δυναμική και επιβλητική στάση του Αγαμέμνονα,  μπροστά στον οποίο κανείς δεν μπορεί να αρθρώσει αντίθετη άποψη.

Ο Νικόλας Παπαγιάννης συνεπής ως ο Μενέλαος της παράστασης, αυτός ο υπέρμαχος του πολέμου, ο ακραιφνής μιλιταριστής, ο εθνικοπατριώτης , ο δημαγωγός. Ο κ. Παπαγιάννης τον ενδύθηκε με  ικανοποιητική προσέγγιση.

Υπερβατική η ερμηνεία του έμπειρου και γνώστη της ορχήστρας της Επιδαύρου Δημήτρη Παπανικολάου που ως Πρεσβύτης, μας κέρδισε,   αλλά και ως μέλος των ”φυλάκων του εθνικιστικού ιδεώδους” (αυτών που όπως προανέφερα αντικατέστησε τον Χορό) συνεπέστατος, αλλά και άκρως πειστικός  στον ρόλο του εκπροσώπου των ολιγαρχών και υπέρμαχο τους προπαγανδιστή.

Διεκπεραιωτικες ως σύνολο  και αρκετά αποστασιοποιημένες (βάσει πάντα των οδηγιών) οι ερμηνείες ως αντικατεστημένος Χορός σε ”μιλιταριστική οργάνωση” παρ’ όλη την προηγηθείσα δουλειά που ήταν φανερή ότι έκαναν, των καλών ηθοποιών Δημήτρη Γεωργιάδη, Χρήστου Διαμαντούδη, Μάριου Κρητικόπουλου, Βασίλη Μπούτσικου και  Αλέξανδρου Πιεχόβιακ, που αναγκάστηκαν να κάνουν και χρέη(επαναλαμβάνω) τεχνικών  σκηνής για την μεταφορά των σκηνικών (που ειρήσθω εν παρόδω,  δημιουργούντο χάσματα ως προς την δράση)  που σίγουρα τους αποπροσανατόλισε και τους απέσπασε από την απαραίτητη συγκέντρωση.

ΓΙΑΤΙ… ο Timofei Pastukhov με τις μουσικές του συνθέσεις και το ηχητικό περιβάλλον που δημιούργησε, δεν μας πρόσφερε την ζοφερή και ενιοτε βαριά ασθμαίνουσα στο σβέρκο μας, απειλητική πολεμική ατμόσφαιρα όπως θέλησε να μας την ”επι-κοινωνήσει” ο  Τιμοφέι Κουλιάμπιν.

Από τα σημαντικής προσφοράς στοιχεία, οι φωτισμοί του Oskars Paulins και το εύρημα του επαναλαμβανόμενου αυτοφωτισμού των ηθοποιών που δημιουργούσε μια υποχθόνια και απειλητική ατμόσφαιρα.

Ενδιαφέρουσα και κατανοητή η μετάφραση του και ποιητή Παντελή Μπουκάλα, προσέφερε μια διέξοδο ως προς την αξιοποίηση και τον λυρισμό του Αρχαίου κειμένου.

Το ΓΙΑΤΙ δεν πρόκειται να απαντηθεί ποτέ. Είναι καθεστώς πλέον στο σύγχρονο Θέατρο τα έργα των Αρχαίων ποιητών μας να γίνονται το όχημα για προσωπικές απόψεις, εξομολογήσεις βιωμάτων, αυθαιρέτων διασκευών από τους συντελεστές, κυρίως από τους σκηνοθέτες που αγωνιούν μήπως και κάνουν κάτι που έχει ξαναγίνει και κατηγορηθούν ως μη εμπνευσμένοι και ευρηματικοί. Ως εκ τούτου, τι να κάνουν και αυτοί, αυθαιρετούν.