Εντυπώσεις από μια παράσταση.

Του Γιάννη Γαβρίλη

Σε ένθετο σημείωμα της στο πρόγραμμα της παράστασης “Λυσιστράτη” που ανέβηκε στις 31\7, 2 & 3\8 στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, σε παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου, η Δρ. Ειρήνη Μουντράκη ( Υπεύθυνη Δραματολογίου, βιβλιοθήκης και Διεθνών Σχέσεων του Εθνικού Θεάτρου γράφει μεταξύ άλλων.

…”Στον πυρήνα του έργου υπάρχει ένα βασικό μήνυμα του συγγραφέα. Η βασική ανάγκη για συμφιλίωση, για συνδιαλλαγή, για γέφυρες με ο,τι μας χωρίζει με όποιον μας χωρίζει”…

Συζητώντας μετά την παράσταση με τον Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλο που σκηνοθέτησε και επεξεργάστηκε δραματουργικά αυτή την ”προκλητική”, τουλάχιστον για την εποχή της, Κωμωδία που γράφτηκε εν μέσω των τραγικών συνεπειών του 20ετους Πελοποννησιακού Πολέμου μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης και των συμμάχων τους και την πανωλεθρία που επέφερε η Σικελική Εκστρατεία  στους Αθηναίους, μου είπε πως η άποψη του ήταν να παραμείνει στον πυρήνα αυτόν τον τόσο σημαντικό, του έργου.

Και αυτό έκανε.

Αυτό βέβαια που παρακολουθήσαμε δεν ήταν μόνο η Αριστοφανική Κωμωδία.

Ο Παπασπηλιόπουλος έγραψε ένα άλλο έργο στο οποίο προσάρμοσε την ”Λυσιστράτη”.

Με άκρατη φαντασία και χωρίς να αποδομήσει το Αρχαίο κείμενο και την καλή μετάφραση του Σωτήρη Κακίση, μας παρουσίασε ”ένα έργο μέσα στο έργο”.

Η έναρξη της παράστασης ξεκίνησε με αναφορά από τους ηθοποιούς με άκρως χαριτωμένο και εύληπτο τρόπο στην εξιστόρηση της εποχής, των γεγονότων, και της ανάγκης του Αριστοφάνη να παρουσιάσει την ”ύστατη” αυτή Κωμωδία του  (είχαν προηγηθεί οι ”ΑΧΑΡΝΕΙΣ”  το 425 π.χ. και τέσσερα χρόνια αργότερα την ”ΕΙΡΉΝΗ”, 414 π.χ. ”ΟΡΝΙΘΕΣ”) ως τελευταία προσπάθεια  να πείσει τους συμπολίτες του , αλλά κυρίως τους κυβερνόντες  (μέσω του Θεάτρου) να σταματήσουν τον Πόλεμο και να συνάψουν Ειρήνη.

Στη συνέχεια της παράστασης οι όποιες  αμφιβολίες μας για το αποτέλεσμα η αντιρρήσεις μας εξανεμίστηκαν. Να σημειώσω ότι το πρώτο πράγμα που είδαμε ήταν το σκηνικό της Όλγας Μπρούμα, επί της ορχήστρας του Αρχαίου Θεάτρου.

Και μας εξέπληξε. Αποτελείτο από μικρούς και μεγαλύτερους κρατήρες γεμάτους με κομμάτια υφασμάτων (κουρελάκια) ποικίλων χρωμάτων!.

Οχι πως περιμέναμε να δούμε την Ακρόπολη που καταλαμβάνουν οι γυναίκες-ακόλουθοι της Λυσιστράτης  ως σκηνικό.

Αλλά…κρατήρες;

Και όμως το πως λειτούργησαν μας έπεισε για την διαφορετικότητα (και με αυτό το σημαντικό για μια παράσταση στοιχείο), για την προσέγγιση που θέλησε να μεταφέρει ο Παπασπηλιόπουλος  στο κοινό που θα έβλεπε την παράσταση.

Όλα (η σχεδόν όλα) απαγγέλλονταν από τους ηθοποιούς μέσα από αυτούς τους κρατήρες που σου έδιναν την αίσθηση μιας αρχέγονης μήτρας, ενός ”βήματος” που προστάτευε και τον Λόγο και τον Άνθρωπο που τον απάγγελνε, αλλά κυρίως οι κρατήρες αυτοί μετουσίωναν ως χρηστικό στοιχείο σε υποφερτή, την αγωνία που οι άνθρωποι βιώνουν κατά την διάρκεια ενός πολέμου λειτουργώντας ως ”καταφύγιο” προστασίας.

Τα δε υφασμάτινα κομμάτια είχαν και αυτά την ξεκάθαρη λειτουργικότητα τους.

Τι άλλο επίσης δημιουργεί ο Πόλεμος; σκόρπιες ζωές αγωνιούσες και τρομοκρατημένες εν μέσω διαλυμένων περιουσιών, σπιτιών, αντικειμένων.

Και στις σκηνές που αυτά τα κουρελάκια (ως σαφές μήνυμα)  γίνονται αντικείμενα αντίδρασης, αντιπαράθεσης, σύγκρουσης  και εκτοξεύονται από τις κυριαρχούσες γυναίκες  προς τους αμετανόητους άντρες που μόνο στον Πόλεμο πιστεύουν, όταν οι άντρες τα επιστρέφουν με άκρατο θυμό στις γυναίκες που ξεσηκώθηκαν, ενώ δεν έπρεπε ούτε να ομιλούν.. και επικρατεί ένα κομφούζιο… ο θεατής εισπράττει με σαφήνεια την ανυπαρξία ευσταθών ισχυρισμών από τους άντρες που νομίζουν ότι κυριαρχούν, όμως οι γυναίκες τους ”κουρελιάζουν” με τα δικά τους αιτήματα, όταν οι γυναίκες με όπλο την ”επιβολή αποχής από το σεξ” διαστρεβλώνουν το σώμα και το μυαλό των αντρών τα κομμάτια από ύφασμα που ύφαιναν σιωπηλές, κατά απαίτηση των συζύγων- αφεντών τους, είναι ένα παραβολικό όπλο στο δικό τους δίκαιο.

Η Αριστοφανική πολιτικής χροιάς Κωμωδία που παρακολουθήσαμε δεν εξελίσσεται απρόσκοπτα.

Έχει διακοπές.

Ο Παπασπηλιόπουλος παρεμβάλει το δικό του έργο που θα μπορούσε να είναι και αυτόνομο και όχι ενδιαμέσως της εξέλιξης της Αρχαίας αυτής Κωμωδίας.

Και τι είναι αυτές οι διακοπές;

Είναι η αντιπαράθεση των ηθοποιών με τον σκηνοθέτη, αλλά και μεταξύ τους, η επιβολή του καθενός ξεχωριστά της γνώμης του για το πως πρέπει να αποδώσει τον ρόλο του, με την επέμβαση του σκηνοθέτη (και εδώ είναι και η συμμετοχή του Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου και με την χρήση μικροφώνου) να προσπαθεί να τους συμμαζέψει, να τους πείσει να ακολουθήσουν, όπως προβλέπετε, τις οδηγίες  του, να τους αποτρέψει από τις μεταξύ τους αντιπαραθέσεις που κάποια στιγμή φτάνουν σε βαθμό ”σκυλοκαυγά”, μέχρι που αναγκάζεται να κατέβει από ψηλά που βρίσκεται για να παρακολουθεί την παράσταση, να κατεβαίνει, λοιπόν, στην ορχήστρα του Θεάτρου εν ”εξάλλω καταστάσει”  με αυτούς τους ”επαρμένους” τελικά ηθοποιούς που διάλεξε να παραστήσουν την ”Λυσιστράτη”. (Μια σημείωση εδώ. Ήταν ατυχές το γεγονός οτι ενώ υπήρχαν υπότιτλοι και στα Αγγλικά, στα συγκεκριμένες ”διακοπές” δεν ερμηνεύοντο, με συνέπεια οι (όποιοι) ξένοι θεατές να μη καταλαβαίνουν τι συμβαίνει και να κοιτιούνται αμήχανοι. Στην επιβεβλημένη απόσταση από την δική μου θέση έτυχε να παρακολουθούν ξένοι και είδα αυτή την αμηχανία τους για να μη πω τον εκνευρισμό τους).

Επανέρχομαι στις εντυπώσεις μου.

Και πως κλείνει η παράσταση;

Με την προσωπική εξομολόγηση του κάθε ηθοποιού ξεχωριστά για τα πιστεύω του, τις προσδοκίες του, την σχέση με τα οικεία πρόσωπα του, τις συγγνώμες του, με συγκινησιακό αποτέλεσμα, το κοινό να χειροκροτεί πριν από την υπόκλιση του τέλους(και δεν ήταν η πρώτη φορά που χειροκροτούσε. Οι επευφημίες του διέκοπταν κατ’ επανάληψη την παράσταση, που σημαίνει ότι το όλο αυτό θεατρικό εγχείρημα, κέρδισε τους θεατές. Άρα όλα τα άλλα και όσα εμείς γράφουμε με τις εντυπώσεις μας είναι εκ του περισσού. Γιατί ο υπεύθυνος κριτής είναι το κοινό και όχι ο όποιος κριτικός που ενίοτε λειτουργεί και με εμπάθεια.)

Ευφάνταστες και ιδιαίτερες κατασκευαστικά, οι μάσκες που κάλυπταν όλο το κεφάλι των ηθοποιών  που η απαγγελία τους μέσω αυτών δεν επηρεαζόταν στο ελάχιστο. Ποίου συνεργάτη της παράστασης ήταν η κατασκευή δεν αναφέρεται ούτε στο πρόγραμμα. Επίσης οι μάσκες-κεφάλια βοήθησαν πολύ την καρτουνίστικη πλευρά της παράστασης όπου με ηχητική ένταση συνυπήρχε και το ”πυξ-λαξ”.

Και η πιο σημαντική στιγμή της παράστασης! Η ερμηνεία του  ”Μύθου” του Μάνου Χατζιδάκι από τον Χορό (ως αναφορά τιμής) το τραγούδι που γράφτηκε για τις ανάγκες της ιστορικής πλέον παράστασης της ”Λυσιστράτης” το 1957 σε σκηνοθεσία του Αλέξη Σολομού και την Μαίρη Αρώνη στον ομώνυμο ρόλο.

Όλα όσα σας περιέγραψα εξαιρετικά ερμηνευμένα από τους ηθοποιούς που συμμετείχαν.

Η Βίκυ Σταυροπούλου ως Λυσιστράτη. Φάνηκε απολύτως πόσο δούλεψε για το τελικό αποτέλεσμα και πως μετέτρεψε την αγωνία της,  σε θετική και αποκαλυπτική ενέργεια, (ήταν η πρώτη της φορά στην Επίδαυρο). Γεγονός οτι εδώ άφησε στην άκρη την μανιέρα της και την είδαμε να ξεχωρίζει, όσο και να αντιστέκεται στο αδηφάγο όγκο του Θεάτρου της Επιδαύρου που πολλούς ηθοποιούς έχει ”καταπιεί”. Την Σταυροπούλου, μάλλον, την αγάπησε όπως το σεβάστηκε  εκείνη.

”Αλώνισαν” στη κυριολεξία την ορχήστρα  με την δυναμική τους ερμηνεία οι.. Στεφανία Γουλιώτη ως Καλονίκη, η Βίκυ Βολιώτη ως Λαμπιτώ, η Αγορίτσα Οικονόμου και ως ”αντικείμενο πόθου” του Κινησία, Μυρρίνη. Απέδειξαν πόσο σημαντικό στην ερμηνεία είναι το λεγόμενο” σωματικό θέατρο” και πόσο καλά εκπαιδευμένος πρέπει να είναι ο ηθοποιός σε αυτό. Και οι τρεις τους, το απέδειξαν επάξια.

Αξιόλογες ερμηνείες  από τις.. Δάφνη Δαυίδ (Γυναίκα Δραπέτις, Χορός Γυναικών), Νεφέλη Μαιστράλη (Βοιωτή, Χορός Γυναικών), Ελπίδα Νικολάου (Κορίνθια, Χορός Γυναικών).

Απολαυστικοί στον Χορό των Ανδρών (όχι Χορός Γερόντων όπως εμφανίζονται στο πρωτότυπο κείμενο)  Πάρης Αλεξανδρόπουλος , Γιώργος Ματζιάρης και Βαγγέλης Δαούσης.

Εξαιρετικός και πειστικά ”εκνευρισμένος”, απολύτως έξαλλος με τις γυναίκες που τόλμησαν να σηκώσουν κεφάλι! ο Γιάννης Κότσιφας  ως Πρόβολος, που ούτως η άλλως έχει διαγράψει μια αξιολογότατη πορεία στο Ελληνικό Θέατρο…

Εκρηκτικά κωμική φιγούρα ως Σπαρτιάτης ο  Στέλιος Ιακωβίδης, καταχειροκροτήθηκε με τον τρόπο που μετέφερε τον Λόγο σε μια ιδιαίτερη διάλεκτο  (Άλλο ένα ξεκαρδιστικό εύρημα του σκηνοθέτη να διαχωρίσει τα φωνήεντα που διαβάζονται και προφέρονται μαζί

αλλά και την τοποθέτηση του σώματός του με αυτές τις ιδιαίτερα περιγραφικές εκφράσεις του προσώπου του.

Όσες φορές έχω δει την ”Λυσιστράτη” (και δεν είναι λίγες οι φορές) πάντα περίμενα τη σκηνή όπου ο Κινησίας ”απηυδισμένος” και όχι…μόνο! παρακαλεί την γυναίκα του Μυρρίνη να κάνουν έρωτα. Εκείνη, βεβαίως, τον κοροϊδεύει και τον αφήνει σύξυλο!

Με προσοχή παρακολουθούσα τον ηθοποιό που ερμήνευε αυτόν τον μικρό αλλά τόσο σημαντικό ρόλο (που δεν θέλει πολύ να γίνει χυδαίος, με μια μη προσεκτική ερμηνεία)όπου πάνω σε αυτόν αποτυπώνεται και μεταδίδεται άλλο ένα κυρίαρχο στοιχείο (η σεξουαλική αποχή) που με περισσή μαεστρία περιγράφεται  στην Αριστοφανική αυτή Κωμωδία. Είδα έναν από τους καλύτερους και πλέον ”αποκαλυπτικούς”  ”Κινησίες”, στην ερμηνεία του Νίκου Ψαρρά. Ενός ηθοποιού που μπορεί και κατέχει καλά το στοιχείο της ”θεατρικής  μεταμόρφωσης”. Από το «Himmelweg» και προσφάτως τον ”Κλαύδιο” στον ”Άμλετ” τώρα είναι Κινησίας που…”πάει να του.. σπάσει, Δία μου”!. Και με σορτσάκι και μπλουζάκι σταμπωτό και αθλητικά παπούτσια. Εξαιρετικός!

Ενδιαφέροντα τα κοστούμια που σχεδιάστηκαν από τον Άγγελο Μέντη που, κατόπιν οδηγίας του σκηνοθέτη υποθέτω, θύμιζαν πυτζάμες των ανδρών (πλην Σπαρτιάτη και Κινησία) και δεκαετίας 80 των γυναικών…

Εξαιρετική η διδασκαλία της κίνησης των ερμηνευτών που είχε νεύρο και εξωστρέφεια από τον Τάσο Καραχάλιο..

Ικανότατοι ατμοσφαιρικά οι φωτισμοί του έμπειρου Νίκου Βλασόπουλου. Με ένταση όταν έπρεπε, σταθεροί  υποφωτισμοί όταν χρειαζόταν…

Την Μουσική της παράστασης συνέθεσε η Κατερίνα Πολέμη (μετά την αποχώρηση του Φοίβου Δεληβοριά) με δάνεια στοιχεία από διαφορετικές μορφές της παγκόσμιας μουσικής. Αισθηματικό το τραγούδι που λένε μαζί  Κινησίας και Μυρρίνη επιμένοντας ο Παπασπηλιόπουλος να επιβάλει όλη την αλήθεια των σχέσεων. Ναι μεν αποχή, αλλά ο Έρωτας επιμένει να είναι παρών.

Μια διαφορετική όσο και απρόσμενη παράσταση όπου στην  Αρχαία Κωμωδία ”Λυσιστράτη” εμπλέκεται το σήμερα της απόστασης λόγω πανδημίας, με την συντροφικότητα και την συμφιλίωση που μας φέρνει πιο κοντά. Ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος ενέταξε στο έργο του Αριστοφάνη την δική του δραματουργική επεξεργασία προτείνοντας με τη δική του παρέμβαση την ανάγκη της συνύπαρξης και την πασιφανή αναγκαιότητα της.