…‘’Τώρα πρέπει να τα ξεράσουμε όλα. Εβδομήντα πέντε χρόνια τώρα είσαι οκτώ χρονών κι’ εγώ είμαι οκτώ χρονών εδώ και εβδομήντα πέντε χρόνια. Δεν αντέχω άλλο. Δώσαμε έναν Όρκο, θυμάσαι;’’…

Ο Ουαζντί Μουαουάντ έχει κάθε λόγο να είναι απόλυτα ικανοποιημένος μετά τις δυο παραστάσεις του έργου του, ( 1^η και 2 Αυγούστου). Όπως ο ίδιος έχει πει, τον συγκίνησε βαθιά, η σύνδεση του έργου του με το Θέατρο της Επιδαύρου και γενικότερα με το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου ( η παράσταση σε συμπαραγωγή με το  Colline – Theatre Nacional του οποίου ο Μουαουάντ είναι απερχόμενος Καλλιτεχνικός Διευθυντής). Ικανοποιημένος και για την υποδοχή που εκφράστηκε από το κοινό και τις δυο ημέρες που παραστάθηκε, καθώς στο τέλος χειροκροτούσε όρθιο, επί πολύ ώρα και με ένταση στις επευφημίες του.

Το έργο του γραμμένο για να παρασταθεί αποκλειστικά  στο  ‘’μοναδικό’’ παγκοσμίως αυτό Αρχαίο μας Θέατρο, (επέκταση ενός μονολόγου που είχε γράψει παλαιότερα, για την ηθοποιό Αντρέ Λασαπέλ) κατέστη δραματουργικά, μια καταγγελία κατά της βίας, της φρικαλεότητας, που η ανθρωπότητα (από καταβολής της) επιφέρει στην ίδια της την υπόσταση. Μια τραγική σε δομή, αναφορά στην καταστροφική μανία του ανθρώπου – φυλής – κοινότητας,  να επικυριαρχήσει, επί άλλων, σφάζοντας, κατακρεουργώντας, βυθίζοντας στον ‘’βούρκο’’, αξιοπρέπεια, αυτοδιάθεση, αξίες και δικαίωμα στο ‘’ευ ζην’’. Κραυγαλέα εκφορά, η καταδυνάστευση, ο βασανισμός σωμάτων και η διασάλευση της πνευματικότητας. Η τρέλα του ‘’εξουσιάζειν’’. Με γνώμονα την βαναυσότητα, την υποταγή στις ορέξεις της δολίως επιβαλλόμενης Άρχουσας  Τάξης, στην , με τη βία επικράτηση, της Νέας Τάξης Πραγμάτων.

Ένα θεατρικό κείμενο εμπνεόμενο από την Αρχαία μας Γραμματεία, διαμορφούμενο κατά την διάρκεια των προβών, ατελές ως προς την δραματουργική του δόμηση, εξελισσόμενο μέσα από τις συζητήσεις – προτάσεις των συντελεστών κατά την  εκκόλαψη της παράστασης. Φρόντισαν έτσι, συλλογικά, ώστε να φωτιστεί θεατρικά και να ολοκληρωθεί η αρχική ιδέα του κ. Μουαουάντ περί της θεατρικής προβολής ενός θεμελιώδους ζητήματος (όπως εξομολογήθηκε ο ίδιος). ‘’Του θεμελιώδους ζητήματος της σχέσης ανάμεσα στη φρίκη της Βίας και της δυνατότητας κάποιάς παρηγοριάς, της επούλωσης των ψυχικών τραυμάτων από μια επαίσχυντη πράξη, και της τελικής αποκάλυψης – ομολογίας, έστω και ενός ειδεχθούς εγκλήματος, πόσο μάλλον των μαζικών, των κατά συρροή εμπόλεμων, κατακτητικών βιαιοτήτων’’.

Το έργο δεν είναι μονομερές, ως εκ τούτου και η παράσταση του. Δεν αναφέρεται μόνο στη βιαιότητα, αλλά και στην αποδοχή. Στην εξομολόγηση, στην κατάθεση – ομολογία των ειδεχθών πράξεων που συνέβησαν, σε μια περιοχή, δημιούργημα του Μουαουάντ. Στην Ακσάι-Τζάλι-Χαντάν.

Εκεί όπου ένα κοριτσάκι οκτώ ετών, είναι παρών και συμμετέχων στην σφαγή των κατοίκων της. Συνένοχη και στην κατασπάραξη από σκυλιά των παιδιών που οι γονείς τους τα είχαν κλείσει σε ένα σχολείο για να τα σώσουν.

Ογδόντα χρόνια πέρασαν από εκείνη τη σφαγή. Και μια αναψηλάφηση των τότε πεπραγμένων, υποχρεώνει την μικρή  (τότε), γηραλέα τώρα Ευρώπη, να αποκαλύψει τα γεγονότα. Να μιλήσει. Να επαναφέρει και να αποκαλύψει την όλη πραγματικότητα. Να ξεθάψει το παρελθόν. Να σκαλίσει με νύχια που ξεσκίζουν, τη μνήμη της. Να μιλήσει για το άρρητο. Σε μια εκπρόσωπο την Άσσια, (απόγονο των θυμάτων, διπλωμάτισσα στα Ηνωμένα Έθνη) που την πλησιάζει, κομψότατη με τις γόβες  Dolly Pumps του Λουμπουτέν, χιλίων οκτακοσίων ευρώ ( πρώτη σύγκριση με τους/τις σημερινούς/ νες λομπίστες) και την πιέζει να αποκαλύψει και να αποκαλυφθεί. Εκείνη, της προτείνει ένα ζευγάρι παντόφλες (τι ειρωνικό!)

Η Ευρώπη είχε γεννήσει πολλά παιδιά. Τα θανάτωσε ( σαφής υπαινιγμός, σαν να λέμε παραφράζοντας ‘’Η Ευρώπη τρώει τα παιδιά της), τρία κορίτσια όμως, παρέμειναν στη ζωή. Και ξάφνου εμφανίζονται εμπρός της, αν και δεν ξέρουν ότι είναι κόρες της. Θα αποκαλυφθεί εν συνεχεία και θα ξαφνιάσει και αυτές που μαθαίνουν στη πορεία το αιματοβαμμένο παρελθόν της. Η εφταμηνίτικη από την Ελλάδα, Μεγάρα (αναφορά μυθολογική στην γυναίκα του Ηρακλή;), η Ζοβέτ (από το Ζευς – Δίας) που ζει στον Καναδα και η Ουεντίχα που κατοικεί κάπου στην Ανατολή. Με ένα επιθετικό κατηγορώ οι κόρες, της επιτίθενται, εκτός από την Ουεντίχα που προσπαθώντας να τις κατευνάσει λέει ‘’… «μας εγκατέλειψε γιατί μας αγαπούσε, κρύβει αγάπη και η εγκατάλειψη». Λόγια συμβολικά που λειαίνουν την τραχύτητα του παρελθόντος και προσπαθούν να δικαιολογήσουν, ίσως εις μάτην.

• Εδώ καλούμαι (και πρέπει) να αναφέρω ότι το έργο καταγγέλλει με σαφήνεια την Ήπειρο μας, την Ευρώπη, ως υπαίτια πολλών εκ των διαχρονικών συμφορών του κόσμου μας. Φτάνει μέχρι τον χαρακτηρισμό του εγκληματία. Κάτι παρόμοιο και με τέτοια ένταση δεν έχει παρουσιαστεί στο Παγκόσμιο Θέατρο.

Παράλληλα και ενώ όλα αυτά εξελίσσονται, μια άλλη ιστορία παρουσιάζεται. Ο Ζάκαρι (γιος της Ουεντίχα), στυγνός γυναικοκτόνος, που η δίκη του επαναλαμβάνεται, καταθέτει (υπερβατική ερμηνεία, ειδικά στην απολογία του που ο ηθοποιός την απευθύνει στο κοινό, σαν να είμαστε το δικαστήριο, οι ένορκοι, λέγοντας (δικαιολογία ή διαπίστωση άραγε 😉 ‘’… «Είναι ένα στίγμα εκ γενετής μια κατάρα που δεν μπορείς ν’ αποφύγεις». Οι δικαιολογίες περισσεύουν. Η δικαίωση δεν θα έρθει. Η κατανόηση δεν βρίσκει χώρο. Ίσως η ομολογία είναι η μόνη διέξοδος για τους θύτες, να απαλλαγούν από τα φαντάσματα του βίαιου παρελθόντος τους. Για μια κάποια ‘’ίαση’’ μιλάει ο δημιουργός  του έργου με την κατονόμαση των απάνθρωπων γεγονότων που όμως δεν ξεχνιόνται.

Αυτά που στοιχειώνουν τις νεότερες γενιές, που όμως επαναλαμβάνονται με όλο και δριμύτερη ένταση καθώς η βία είναι ‘’παντού και πουθενά’’ και η παράσταση του ‘’Όρκου’’ ήρθε να μας αναταράξει την αγωνία μας για το μέλλον της ανθρωπότητας σε έναν πλανήτη που βιάζεται όλο και πιο οδυνηρά από τους ίδιους τους κατοικούντες αυτόν. ‘’Ουδείς άμοιρος, απόγονοι –  κληρονόμοι μιας Ευρώπης ως θύμα και θύτης συγχρόνως’’, έχει πει σε συνέντευξη του ο  Μουαουάντ (εφημερίδα ‘’Τα Νέα’’).

Θα ακολουθήσω και θα καταγράψω και πάλι τις σκέψεις μου και το απόσταγμα τους, μερικές μέρες μετά το ανέβασμα του έργου (σε παγκόσμια πρώτη, ανάθεση του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου ( Κύκλος Contemporary Ancients), με την υποστήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος).

‘’Ο Όρκος της Ευρώπης’’ του Λιβανοκαναδού Ουαζντί Μουαουάντ

Μια παράσταση που θα είχε ευνοϊκότερη πρόσβαση και θα ήταν πλέον προκλητική από ότι ήταν, αν είχε ανέβει σε κλειστό θέατρο. Η Επίδαυρος επιβλήθηκε με την ενέργεια και την επιβλητικότητα της για μια φορά ακόμη και ως εκ τούτου, ο ‘’Όρκος’’ κάπου ‘’χάθηκε’’, ( για να είμαι επιεικής), καταλάβαμε εντόνως, πως η δυναμική της παράστασης ,υπερκεράστηκε από το ίδιο το δυναμικό Αρχαίο Θέατρο.

• Αν και χαθήκαμε στην μετάφραση. Εννοώ ότι η εκφορά του κειμένου αποδόθηκε μέσω τεσσάρων γλωσσών (Αγγλικά, Γαλλικά, Ελληνικά και Ρωσικά) και λίγο πολύ μας αποπροσανατόλισε η επιβεβλημένη παρακολούθηση των υπέρτιτλων, ( Βασίλης Δογάνης). Ήταν, στη δίωρη και πλέον διάρκεια της παράστασης, κουραστικό, να προσπαθούμε να ακολουθήσουμε τη δράση του έργου, ενώ έπρεπε συγχρόνως να διαβάζουμε αυτούς τους υπέρτιτλους. Θα μου πείτε… είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει αυτό. Απαντώ, ασφαλώς και όχι. Εδώ όμως και εμείς που γνωρίζαμε λίγο πολύ από την διαδικτυακή συνέντευξη που εδώθει, από τους συντελεστές στους πολιτιστικούς συντάκτες, πόσο σημαντική ήταν η θεματολογία της παράστασης, το επιβλητικό κείμενο της και οι υποβλητικές ερμηνείες που ερμηνεύτηκαν από επτά ηθοποιούς διαφορετικών εθνοτήτων ( Juliete Binoche (Ουεντίχα), Γαλλίδα, Violette Chaauveau (Ζοβέτ), Γαλλοκαναδή, Δανάη Επιθυμιάδη (Μεγάρα), δική μας, Daria Pisareva (Άσσια), ΡωσοΟυκρανή, Leona Rivlin (γηραιά Ευρώπη), η Ισραηλινή τραγουδοποιός και ηθοποιός, ο Καναδός ηθοποιός και θεατρικός συγγραφέας Emmanuel Schwartz ως Ζάκαρι και η μικρή Adele Reto – Lefort, η Ευρώπη οκτώ χρονών)…  δυσκολευτήκαμε.  Πόσο μάλλον για τους μη υποψιασμένους θεατές, να κατανοήσουν και να ενωθούν με τα εκτεινόμενα, άκρως καταγγελτικά, που διαδραματίζονταν επί σκηνής.
• Να αναφέρω , ότι είχε στηθεί επί της Ορχήστρας του Θεάτρου της Επιδαύρου, μια σκηνή που προσομοίαζε με τις σκηνές των συμβατικών θεάτρων, αρχικά σκεπασμένη με νάιλον, που αποσύρεται από την ίδια την Ευρώπη (Leona Rivlin) κατά την είσοδο της, για να αποκαλυφθεί σε ενιαίο σύνολο η τάξη με θρανία ενός σχολείου (όπου έγινε η σφαγή των παιδιών) και μια τραπεζαρία όπου ή γευματίζουν οι παρεβρισκόμενες/νος ή συνομιλούν γύρω από αυτό, είτε καταθέτουν την προσωπική τους ιστορία ή καρφώνουν τα μαχαίρια τους που τόσο επιθυμούν να εξολοθρεύσουν με αυτά την Ευρώπη (έτσι είναι. Η βία φέρνει βία, η απελπισία σκοτεινιάζει την λογική), καθώς εκεί υπαινικτικά υπάρχει και το δικαστήριο (Σκηνικό Emmanuel Clolus), (κοστούμια που ενδύουν τις ηθοποιούς απλά, καθημερινά, τίποτα το ιδιαίτερο της Isabelle Flosi), καθώς φωτίστηκε η όλη σκηνική δομή, ιδανικά (και όχι μόνο αυτή, αλλά και ο περιβάλλοντας χώρος, όπως και ο ουρανός με δέσμες φωτός που συνέκλιναν στο ανώτερο τους σημείο) από τον Laurent Schneegans, ενώ επιβάλλονταν ατμοσφαιρικά οι μουσικές συνθέσεις του Αλέξανδρου Δράκου Κτιστάκη, όπως και τα ηχοτοπία της Annabelle Maillard, αν και το ομοίωμα σκύλου (μηχανικά μετακινούμενο) δεν μας προκάλεσε την φοβία που θα έπρεπε, καθώς αναφέρεται η εμφάνιση του στην υπενθύμιση της κατακρεούργησης των παιδιών.
• Αν νοιώσαμε και κάποια αμηχανία είναι γιατί δεν κατανοήσαμε την εκφορά του κειμένου μέσω των τεσσάρων γλωσσών. Ίσως να δεχτούμε πρέπει, την πολυγλωσσία, την ‘’Βαβέλ’’, την πολυπλοκότητα των γλωσσικών ιδιωμάτων του κόσμου μας, που ενδέχεται να καταγγέλλει και αυτές ο Μουασουάντ στο έργο του.
• Αν και εδώθει ιδιαίτερη δημοσιότητα από τα Μ.Μ.Ε., στην συμμετοχή στην παράσταση, της Juliete Binoche, στην πραγματικότητα ήταν, η βραβευμένη ηθοποιός, μέρος του ερμηνευτικού συνόλου, σαφώς εξαιρετική, αλλά δεν επικρατούσε ως ρόλος. Εκείνη που πρέπει, ιδιαιτέρως να αναφερθεί, είναι η Leona Rivlin που ήταν αποθεωτική στον ρόλο της Ευρώπης.
• Αν το τέλος της η παράσταση μας προκάλεσε, είναι γιατί, η ευρηματική αναφορά και πράξη της χρήσης ψηλοτάκουνων παπουτσιών (γόβες), από τις/τον ηθοποιούς που αρχικά παραπαίουν φορώντας τα, μας προέβαλε την αναζήτηση της ισορροπίας, την ανικανότητα των κοινωνιών να βρουν τον σωστό βηματισμό, το ασφαλές γρήγορο περπάτημα, προς την αδελφοσύνη και την συμφιλίωση.
• Και, τότε να μπορούμε συλλογικά να τραγουδήσουμε σαν έναν όρκο.. Όπως και στην παράσταση ‘’Ο Όρκος της Ευρώπης’’ που ακούγονται εμφατικά  τα τραγούδια ‘’Youkali’’ των Κουρτ Βάιλ και Roger Fernay και το ‘’Balade a Toronto’’ του Ζαν Λελού.

‘’… Θα θέλουν να λογοδοτήσω. Θα θέλουν να τους πω τα εύκολα λόγια κι’ εγώ δεν θα έχω παρά μόνο αυτά που δεν έχω πει ποτέ σε κανέναν. Θα πρέπει και οι δυο μας να βρούμε το θάρρος. Εγώ να διηγηθώ αυτά που είδες εσύ. Την ντροπή να είμαστε αυτό που είμαστε, να καταγόμαστε από εκεί  που καταγόμαστε, την ντροπή αυτών που μας γέννησαν και αυτών των οποίων χύσαμε το αίμα… Η γριά Ευρώπη θα χρειαστεί την νεαρή Ευρώπη’’… 

«Είναι σημάδι εκ γενετής η κατάρα, ένα στίγμα που όσο κι αν προσπαθείς να τ’ αποφύγεις μπροστά σου θα το βρεις».