Του Γιάννη Γαβρίλη
Ανιχνεύοντας τα ίχνη του σατυρικού (ή σιλινικού) δράματος των Σοφόκλειων ”Ιχνευτών”.
Παραστάθηκε στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 23, 24 & 25 Ιουλίου 2021
Θα παρασταθεί: *Σάββατο 31 Ιουλίου 2021. Στο Οροπέδιο της Ζήρειας/ Όρος Κυλλήνη/Κορινθία. Ο μύθος αναφέρει την Ζήρεια ως την περιοχή που γεννήθηκε ο Ερμής.
*15 & 16 Σεπτεμβρίου, Ωδείο Ηρώδου Αττικού
Το σατυρικό Δράμα του Σοφοκλή είχε μια παράξενη όσο και ενδιαφέρουσα πορεία για να φτάσει μέχρι την δική μας εποχή.
Κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1910, Ιταλοί πανεπιστημιακοί καθηγητές (σ.σ.Pistelli & Farina και E. Breccia-1927/8, 1932, 1934) έφεραν στο φώς τους, εν συνεχεία, επονομαζόμενους ”Πάπυρους της Οξυρρύχου” (σ.σ. Οξύρρυχος κεφαλοχώρι στην Άνω Αίγυπτο, νότια του Φαγιούμ, σημερινή ονομασία Bahnasa) οι οποίοι περιείχαν και φιλολογικά κείμενα, μεταξύ άλλων. Ανάμεσα τους, ανακαλύφθηκαν και τμήματα (σ.σ. τετρακόσιες γραμμές περίπου σε αμέτρητα κομματάκια) από τους ”Ιχνευτές” του Σοφοκλή , που οι μελετητές αναφέρουν οτι γράφτηκαν κατά τον 5ο αιώνα κατά προσέγγιση.
Η υπόθεση του έργου
Ανάστατος ο Απόλλωνας, καλεί τους Σάτυρους να βρουν τα βόδια του, που του τα είχε κλέψει ο νεογέννητος (αλλά ως θεός ώριμος) υποσχόμενός να τους δώσει ελευθερία και έναν χρυσό στέφανο. Οι Σάτυροι με πρωτοστατούντα τον Σιλινό, ακολουθούν τα ίχνη (εξ ου και Ιχνευταί) των βοδιών που τους φέρνουν σε μια σπηλιά, όπου από μέσα ακουγόταν , ένας πρωτόγνωρος ήχος. Για να διασκεδάσει την ανία του ο Ερμής, ευρισιτεχνώντας, δημιουργεί το πρώτο μουσικό όργανο, τη λύρα, με το καύκαλο μιας χελώνας για ηχείο, λωρίδα από δέρμα βοδιού και επτά χορδές από αρνίσια αντεράκια. Πλησιάζοντας οι Σάτυροι το σπήλαιο, τους υποδέχεται η νύμφη Κυλλήνη και τους εξηγεί τη φύση του οργάνου η της ”μηχανής”( της ”λύρας”). Εδώ το σωζόμενο κείμενο σταματά, με την εμφάνιση του Ερμή.
Η συμπλήρωση και ανάπλαση του, έγινε από μελετητές με γνώση και κατάρτιση στα θεωρητικά ζητήματα που επεξεργάζεται ο μύθος.
Και η συμπλήρωση λέει, πως, παρεξήγηση ήταν που ο Ερμής κατηγορήθηκε ως ζωοκλέφτης. Προς Θεού!! Έτσι Απόλλωνας και Ερμής έρχονται σε συμφωνία και ανταλλάσουν τα βόδια με την λύρα. Να, γιατί αναφέρεται ως θεός της Μουσικής ο Απόλλωνας και όχι ο Ερμής.
Η παράσταση
Η υπόκρισή των ”Ιχνευτών”, υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του Μιχαήλ Μαρμαρινού, είχε προγραμματιστεί να παρουσιαστεί στο Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου το περσινό καλοκαίρι, η πανδημία όμως την ακύρωσε. Επανήλθε, λοιπόν, φέτος.
Η σκηνοθετική γραμμή του Μαρμαρινού εστίασε με προσοχή στην αναφερόμενη Γέννηση της Μουσικής, μέσω της εξελισσόμενης δράσης του ”σιλινικού” αυτού δράματος.( τελευταίο μέρος μιας τετραλογίας που περιελάμβανε τρεις Τραγωδίες και ένα Σατυρικό Δράμα). Η εξαιρετική και σπάνια για τα φιλολογικά δεδομένα, έμμετρη μετάφραση, το 1933,( κατα την Γερμανική μετάφραση και συμπλήρωση του C. Robert) του Εμμανουήλ Δαυίδ (σ.σ. Επιθεωρητής Μέσης Εκπαίδευσης) βοήθησε, και εκ των πραγμάτων διαφοροποίησε, την παρουσίαση των ”Ιχνευτών” στην ορχήστρα της Επιδαύρου.( Ο Μαρμαρινός χαρακτήρισε την μετάφραση ”Μνημείο”).
Οι ”Ιχνευτές” ως παράσταση δεν παρουσιάζεται συχνά, χωρίς να μπορώ να το εξηγήσω. Θεωρώ ότι πρόκειται για ένα από τα πλέον αποκαλυπτικά σατυρικά δράματα, καθώς αναφέρεται στην Δημιουργία της Μουσικής και την έμμεση αναφορά και αναγνώριση του Διόνυσου, ως καλού και όχι ωμοφάγου Θεού και Θεού της Δραματικής Τέχνης.
Αν δεχτούμε τον χαρακτηρισμό ”χαριτωμένη” πλοκή των ”Ιχνευτών”, τότε μπορούμε να θεωρήσουμε την παράσταση που είδαμε στην Επίδαυρο ως εύστοχη και ενδιαφέρουσα. Ωστόσο, έχουμε κάποιες ενστάσεις που θα αναφερθούν κατωτέρω.
Οι υποκρίσεις
Χάρης Φραγκούλης, Απόλλωνας. Σε μια ισορροπημένη μέσα στην επιλεγμένη από τον σκηνοθέτη, υποκριτική ένταση. Με φανερά τα στοιχεία, 1ο της κατάκτησης, 2ο της απόλυτης κατανόησης του ρόλου του Απόλλωνα και 3ο της συναίσθησης για το πως ερμηνεύεται επί σκηνής ένας θεός, χωρίς ο ηθοποιός να αγγίζει τα όρια της υπερβολής προς προβολή της, πολλές φορές κακομεταχειριζόμενης (για να μη πω βιασμένης) από τους σκηνοθέτες ”Σατυρικότητας”. Ο Φραγκούλης και με την τεχνική που έχει αναπτύξει να χρησιμοποιεί και το σώμα του ως ένα ικανό στοιχείο της υποκριτικής του, ήταν ο Απόλλωνας που Σοφοκλής περιγράφει στους ”Ιχνευτές” του. Eνστάσεις.1η). Στο ξεκίνημα της παράστασης, κατά σκηνοθετική εντολή, ο Φραγκούλης/Απόλλωνας εμφανίζεται, στέκεται στο κέντρο της ορχήστρας, και… τεράστια παύση/σιωπή, σαν χαμένος δείχνει με το δάχτυλο, μια από δω και μια από κει…τι, δεν καταλάβαμε. Μόνο τον αιωρούμενο πάνω από το κεφάλι του ”χρυσό στέφανο” δεν δείχνει, που θα είχε κάποιο νόημα, μιας και αυτός είναι η ανταμοιβή, με αυτόν θα στεφανωθεί από τον Θεό ο Σιληνός, πράξη που συμβαίνει προς το τέλος της παράστασης. 2η) Σε κάποιες σκηνές δεν ακουγόταν καθαρά, (υπόψη οτι όλοι οι ηθοποιοί φορούσαν ”ψείρες”(μικρά μικρόφωνα επί του μάγουλου του προσώπου κολλημένα) αποκλείοντας έτσι την μεταφορά του λόγου στους θεατές του άνω διαζώματος.
Σταμάτης Κραουνάκης. Σιληνός. Ο ευφυής συνθέτης καταθέτει για μια φορά ακόμη την υποκριτική του δεινότητα. Ο Κραουνάκης που ξέρουμε, ο ”Αριστοφανικός” Σταμάτης (και εκ χαρακτήρος) απέδωσε έναν Σιληνό όπως περιγράφεται από τους μελετητές των ελληνικών μύθων. Όχι, όπως έχει περιγραφεί, χορεύοντας και πηδώντας με κέφι, με στροφές πολλές ζαλιστηκές (σ.σ. Νόννος, Διονυσιακά, βιβλίο ΧΙΧ) αλλά συμφεροντολόγο, πονηρό (την έχει ούτως η άλλως την πονηριά στη ματιά του ο Κραουνάκης), καταφερτζή, αλλά και αυστηρό με τα παιδιά/ Σάτυρούς του, για να γίνει άριστα η δουλειά, που.. ένας πρωτόγνωρος ήχος την διακόπτει!!
ΧΟΡΟΣ/ΣΑΤΥΡΟΙ: Μα μη θυμώνεις δα πολύ, παρακαλώ, πατέρα
Έλα και συ ν’ αφουγκραστείς το πράμα εδω πέρα
Τον ήχο που με τρόμαξε και μουκλεισε το στόμα
και που κανένας άνθρωπος δεν άκουσε ακόμα
ΣΙΛΗΝΟΣ (με θυμό) Για έναν ήχο το λοιπόν φαίνεστε τρομαγμένοι;
μα πείτε ειστ’ από κερί και πίσσα ζυμωμένοι;
Δεν ντρέπεστε μόνο κορμιά βρόμικα πάντα ναστε;
Φοβάστε για το τίποτα; Τον ίσκιο σας φοβάστε;
Ιδανικός Σιληνός ο Κραουνάκης και από σωματική διάπλαση και φωνητικά και με εκτόπισμα σκηνικό και με κοστούμι που ξεχώριζε από τα άλλα τα άχρωμα, αδιάφορα. Όπως τον βλέπαμε δεν μπορούσαμε να σκεφτούμε άλλον, επαγγελματία ηθοποιό, για τον ρόλο. Μόνη ένσταση, (απευθύνεται στον σκηνοθέτη). Γιατί άφησε τον Κραουνάκη ως βουβή παρουσία στην ορχήστρα ενώ η δράση δεν τον συμπεριελάμβανε. Ανώφελη παρουσία που σκηνικά εξέθετε και τη σημασία/αξία του ρόλου/Σιληνού και τον ερμηνεύοντα. Παρακολουθεί τα τεκταινόμενα; Καλά.. και ήταν ανάγκη να κάθεται σε ένα κάθισμα στην άκρη, να τρώει από κεσεδάκι και να πίνει από πλαστικό παγουράκι και ενίοτε να σηκώνεται και να περιφέρεται ασκόπως; Πόσο ατυχές και άστοχο.
Αμαλία Μουτούση/ Κυλλήνη/Νύμφη. Θα περιμέναμε από την καλή ηθοποιό που έχει δώσει εξαιρετικές ερμηνείες, στο παρελθόν και εδώ στην Επίδαυρο (Οιδίπους Τύραννος-2019!) και σε άλλους θεατρικούς χώρους. Στην παράσταση αυτή η δυναμική της υποκριτική ικανότητα μεταβλήθηκε σε διεκπεραιωτική ερμηνεία. Και επίπεδη. Επειδή η Κυλλήνη είναι Νύμφη, δεν σημαίνει ότι είναι και αερικό. Και κάθε άλλο παρά παθητικότητα την διέκρινε. Ίσα, ίσα η Κυλλήνη, ως Ορεάς (νύμφη των βουνών, κατά μια θεωρία, από το όνομα της πήρε το όνομα του το πανύψηλο βουνό) και θυγατέρα του Δία και της Καλλιστούς και δυναμική οντότητα ήταν και, όχι τυχαία τροφός του Ερμή. Η κ. Μουτούση ερμήνευσε την Κυλλήνη απλώς συμπαθητικά. Αν και εδώ αναφερθούμε σε σκηνοθετική οδηγία, μάλλον η προσωπικότητα ”Κυλλήνη” εξανεμίστηκε, στην προσπάθεια να παρουσιάσει την κ. Μουτούση/Κυλλήνη, νύμφη, εξαϋλωμένη (μέσα στο λευκό της ένδυμα που θύμιζε νυφικό) με ένα μαξιλάρι στα χέρια (δεν αντιληφθήκαμε τον συμβολισμό) με μικρά, στα δάχτυλα βηματάκια και με ένα πλέγμα στο πρόσωπο γεμάτο ανθάκια. Δεν μπορώ να αμφισβητήσω την ερμηνευτική δεινότητα της κ. Μουτούση. Την έχουμε απολαύσει σε εξαιρετικές ερμηνείες. Εδώ την χάσαμε.
Τεράστια επιτυχία! του Μιχαήλ Μαρμαρινού η απόφαση να φέρει από την Γερμανία (Βιετναμέζικης καταγωγής) για να ερμηνεύσει τον Ερμή, τον δεκαεννιάχρονο, σχεδόν καστράτο, Steve Katona. Mια μορφή, ένα πρόσωπο, μια ” προσωπικότητα, ”αλτική”, γοητευτική, με ασύγκριτες φωνητικές ικανότητες, που ακόμη από το άνω διάζωμα, όπου ο Μαρμαρινός είχε τοποθετήσει σε ειδικές κατασκευές τους τέσσερεις μουσικούς που συμμετείχαν (Μενέλαος Μωραίτης, Δημήτρης Αλεξανδράκης: τούμπα/ Σπύρος Βέργης, Λεωνίδας Παλαμιώτης: ευώνιο, ερμηνεύοντας τις εξαιρετικές συνθέσεις του Billy Bultheel.( Να συμπληρώσω εδώ ότι βρήκα ευρηματικό το γεγονός της μη ερμηνείας των μουσικών συνθέσεων από έγχορδα, υπαινισσόμενα τη λύρα. Τα πλευστά δημιούργησαν μια υποβλητική ατμόσφαιρα, πέραν του ότι παρέπεμπαν και στους μυστηριακούς ήχους των βουνών)… Επανέρχομαι…και τον Katona από εκεί να δημιουργεί, να επιτείνει τη μυστηριακή ατμόσφαιρα με την έκπαγλη φωνή του. Έφτανε στα αυτιά μας μια μαγευτική, θεϊκή, εξωπραγματική φωνή, και όταν ο Μαρμαρινός είχε ορίσει να εμφανιστεί στην ορχήστρα ως Ερμής… αποσβολωθήκαμε. Γιατί, έτσι έπρεπε να ήταν ο Ερμής. Και ήταν για μας έκπληξη όταν άρχισε να απαγγέλει το κείμενο. Τα λόγια του ρόλου, που ερχόντουσαν λες, από άλλη διάσταση. Με αυτή την ιδιάζουσα προφορά του, με τους εξαίσιους λαρυγγισμούς και με τόση μελωδικότητα εκφραζόμενες οι ελληνικές λέξεις, άφωνοι εμείς, βλέπαμε την απόλυτη ύπαρξη του Ερμή στο λιγνό σώμα του Steve Catona.
Με αυτή και μόνο την επιλογή του, στην ερμηνεία του Ερμή, υποκλίνομαι στην σκηνοθετική διαύγεια και ικανότητα επιλογής ερμηνευτών που έχει ο Μιχαήλ Μαρμαρινός. Και δεν θα ήταν πρέπον να μην αναφέρω το οτι, αστοχίες έχουν διαπράξει όλοι οι σκηνοθέτες. Έλληνες και ξένοι. Ουδείς αλάθητος. Αρκεί όμως, μια στιγμή, μια επιλογή για να παραδεχτούμε την ικανότητα, την φαντασία, την εμπειρία, την ευρηματικότητα ενός σκηνοθέτη. Όσο για εμάς, που μεταφέρουμε τις εντυπώσεις μας από παραστάσεις, ποτέ δεν αμφισβητούμε την προσφορά, την αγωνιώδη πορεία για να φτάσει μια παράσταση να παρασταθεί εμπρός στο κοινό, τις συζητήσεις και τις αναλύσεις που έχουν προηγηθεί και έχουν φέρει το τελικό θεατρικό αποτέλεσμα.
Επίσης στα θετικά της παράστασης των ”Ιχνευτών” θα καταχωρήσω και την ευφάνταστη, ευρηματική κίνηση/χορογραφία που συντονίστηκε από τον Τάσο Καραχάλιο με την εποπτεία/συνεργασία του σκηνοθέτη.
Ένας χορός Σατύρων απόλυτα συντονισμένος, συγχρονισμένος, συναδελφικός, μέσα στην καταπόνηση του για το άψογο αποτέλεσμα (καθόλου εύκολο δεν είναι να είσαι επί μιάμιση και πλέον ώρα στα γόνατα, στα τέσσερα, με στροφές επί εδάφους, με τινάγματα στον αέρα και μετά, προσγείωση στο έδαφός, στα κυλίσματα και παράλληλα με διαφραγματική επιτηδειότητα να εκφέρεις και το κείμενο). Πραγματικοί Σάτυροι ίδιοι με τις απεικονίσεις τους στα αρχαϊκά αγγεία οι Τάσος Καραχάλιος, Αλεξάνδρα Καζάζου, Άγγελος Νεράντζης, Ηλέκτρα Νικολούζου, Λάμπρος Γραμματικός, Adrian Frieling , Χρήστος Κραγιόπουλος , Μάνος Πετράκης, Θεοδώρα Τζήμου και Ανδρομάχη Φουντουλίδου.
Επίσης. Εκείνο που δεν είδαμε ήταν η ευρεσιτεχνία, η ”μηχανή” τη”Λύρα” δηλαδή, στην σημαντικότερη στιγμή της κορύφωσης του έργου. Ατυχής η χρήση ενός σχετικά μικρού κομματιού δέρματος, όπου επάνω του ήταν ζωγραφισμένη η ”Λύρα”. Το πρώτο μουσικό όργανο. Που το περιέφερε, επ’ ώμου,αρχικά, ο Ερμής/ Catona, και εν συνεχεία ο Απόλλωνας/ Φραγκούλης, μη ξέροντας δε πως να το χειριστεί για να ακουστεί ο θεϊκός του πρωτόγνωρος ήχος, το χτυπούσε στο έδαφος….
Το σκηνικό του Γιώργου Σαπουντζή επιχείρησε, ματαίως, να περιγράψει το χιονισμένο τοπίο του όρους Κυλλήνη με ένα τεράστιο λευκό μουσαμά που κάλυπτε όλη την ορχήστρα αλλά και πέραν, πίσω αυτής και κάποιες αρκετές γλάστρες με φυτά, υπονοώντας την οργιαστική βλάστηση του βουνού. ατυχές, άτοπο σκηνικό. Του Σαπουντζή και τα κοστούμια…
Ευτυχώς που οι φωτισμοί της Ελευθερίας Ντεκώ απελευθέρωσαν τις δυνάμεις που ”φωτοχορεύουν” ανάμεσα από τις φυλλωσιές, τα ρουμάνια, τις σπηλιές, το κακοτράχαλο του όρους Κυλλήνη.
Μια κουραστικά δουλεμένη παράσταση, με ένα ενδιαφέρον όσο και συζητήσιμο αποτέλεσμα, ευχάριστη, εύληπτη (που ήταν ένα από τα ζητούμενα του Μαρμαρινού), σε αρκετά σημεία υπερβατική, εξουθενωτική για τους συμμετέχοντες, (γι’ αυτό και με εκτόπισμα), μια παράσταση αρχαίου ”Σατιρικού Δράματος” του 2021 που δικαιούται να περιλαμβάνει και κάποιες λίγες αστοχίες.
Συζήτηση σχετικά με post