του Γιάννη Γαβρίλη

Φαίδρα

Και εγώ την Κυπρίδα που με κατέστρεψε

τη ζωή μου θα της δώσω· σήμερα κιόλας·

Να χαρεί.

Θα χαθώ για τη πικρή μου αγάπη

αλλά θα γίνω και για κείνον συμφορά.

Να μάθει.                                                                                                            Στίχοι725-729                                                                                       (Ιππόλυτος του Ευριπίδη)

Μετ: Κώστας Τοπουζής

Παρακολουθήσαμε την Παρασκευή 8 Ιουλίου, στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου την παράσταση που άνοιξε το φετινό Φεστιβάλ Επιδαύρου.

Μια παράγωγη του Εθνικού Θεάτρου που σκηνοθέτησε, διασκεύασε και επεξεργάστηκε δραματουργικά η Κατερίνα Ευαγγελάτου.(και Καλλιτεχνική Διευθύντρια του Φεστιβάλ) την μετάφραση του Κώστα Τοπουζή στον ”Ιππόλυτο” του Ευριπίδη.

Έχει ήδη αναφερθεί, αναγράφει, ότι το φετινό ανέβασμα της Τραγωδίας αυτής, είναι ένα τολμηρό εγχείρημα.

Δεν θα διαφωνήσω.

Δέχτηκα ένα τηλεφώνημα κατά την διάρκεια της συγγραφής της κριτικής μου από έναν φίλο που μου ζήτησε την γνώμη μου για την παράσταση και μάλλον μουδιασμένος αναφέρθηκε στην μικρής  διάρκειας σκηνή, όπου πίσω από την Ορχήστρα, εντός μιας κατασκευής που το εξωτερικό της μέρος ΄΄έπαιζε΄΄ και τον ρόλο της οθόνης, και ενώ η δράση του έργου εξελισσόταν, εμείς βλέπαμε σε κινηματογραφική προβολή άντρες και γυναίκες (είναι ο Χορός των Κυνηγών των ακολούθων του Ιππόλυτου και ο Χορός των γυναικών) να κάνουν ερώτα μεταξύ τους και με έντονη ρεαλιστικότατα. Επίσης ο φίλος,  αναφέρθηκε και στην λίγο πριν το τέλος της Τραγωδίας που τα μελή-ηθοποιοί και των  δυο χορών, είναι επί της Ορχήστρας γυμνοί και ερμηνεύουν με ”αφροδισιακό” μένος τα όσα στο Αρχαίο κείμενο εγράφησαν και τους αντιστοιχούσαν. Έξαλλου είναι και ιστορικά αποδειγμένο ότι για τους Αρχαίους Έλληνες,

ο έρωτας,

(κατ΄ επέκταση το σεξ), ήταν από τις μεγαλύτερες κοινωνικές αξίες θεωρούμενη ως μια από τις μεγαλύτερες θεϊκές δυνάμεις.

Προς τι η σεμνοτυφική αυτή αντιμετώπιση. Απορώ.

Ναι ήταν μια τολμηρή παράσταση οπού η όποια σεμνοτυφία δεν θα μπορούσε να χωρέσει.

Ο θεατής μονό με ανοιχτό μυαλό μπορεί να την παρακολουθήσει. Και κάποια σχετική γνώση για την ζωή , τις πράξεις, την θρησκευτική πίστη, (οι Θεοί, ο Θεός δεν είναι κατ εικόνα και ομοίωση μας),τις απόψεις για την συνεύρεση των Αρχαίων προγονών μας.

Λοιπόν. Μονό αυτές οι δυο σκηνές ήταν;

Και βέβαια όχι.

Όλη η Ευριπίδεια Τραγωδία είναι η παράσταση ενός ”άγριου σύμπαντος που αποπνέει την καταλυτική δύναμη του Πάθους στη ζωή των ανθρώπων, την γύμνια της ύπαρξης, τις καταστροφικές συνέπειες της αδιαλλαξίας αλλά και της υπέρβασης των φυσικών νόμων και των ανθρωπίνων ορίων”, όπως πολύ σωστά αναφέρονται και στο Δελτίο Τύπου για την προβολή της παράστασης.

Να αναφέρω εδώ ότι η Κατερίνα Ευαγγελάτου τον ”Ιππόλυτο” τον δουλεύει από το 2018 και είναι μια από τις Τραγωδίες που έχει ξεχωρίσει.

Συγκεκριμένα σε συνέντευξη της αναφέρει…

”Είναι ένα γοητευτικό κείμενο για έναν σκηνοθέτη. Φέρει διαχρονικούς προβληματισμούς και ένα πολύ ποιητικό σύμπαν, το οποίο καλούμαστε να αναδείξουμε, τόσο στο εικαστικό σκέλος της παράστασης όσο και στην ουσία της».

Και θεωρώ ότι στο μέτρο του δυνατού, παρέστησε όσα είπε με τα λόγια. Ασφαλώς η θεωρία από την πράξη απέχει.

Στο μέτρο, λοιπόν, του εφικτού, η φετινή παράσταση του ”Ιππόλυτου” ήταν μια ειλικρινής προσπάθεια της μεταφοράς της σημαντικότερης, ίσως,  Τραγωδίας του Ευριπίδη στην εποχή μας, όπου ο ποιητής (κατά τους αναλυτές)  …”προβάλλει εντυπωσιακά η πολυστρωματικότητα των θεϊκών μορφών στον Ευριπίδη, η οποία αποκλείει κάθε συνοπτική περιγραφική διατύπωση.

Πίσω από το ξέσπασμα της Αφροδίτης στην αρχή και της Άρτεμης στο τέλος, κρύβεται μια προαιώνια διαμάχη. Στο χώρο της μαγείας θα την αναγνωρίζαμε ως σύγκρουση ανάμεσα στο όργιο και στην αποχή, αλλά σε φυσιολογικότερα μέτρα και με συμβατικότερους όρους, επισημαίνουμε στο βάθος του έργου τη διένεξη δυο ιδεωδών, το κατά φύσιν  ζῆν και το κατά νόμον  ζῆν  του έρωτα και της παρθενίας.

Και κατά τον H.D.F. Kitto  ”… Ο Ευριπίδης δεν εξαντλεί την τραγωδία του στην αντίθεση ανάμεσα στη φύση του Ιππόλυτου και στη φύση της Φαίδρας. Αυτό που επιθυμεί είναι να καταδείξει την ανθρώπινη αδυναμία απέναντι στους φυσικούς νόμους και με πυρήνα τον έρωτα ως τέτοια αξία να αναδείξει ότι υπάρχουν νόμοι της φύσης που απαιτούν υπακοή εξίσου όπως οι νόμοι της ηθικής”.

Παρακολουθώντας, λοιπόν, την παράσταση δεν μπορούσαμε να μη, κατ αρχήν, διακρίνουμε την μελέτη που έχει κάνει η κ. Ευαγγελάτου πάνω σε αυτή την Τραγωδία και κατά δεύτερον ήταν πασιφανές πως η σκηνοθέτις προσπάθησε να ισορροπήσει την παράσταση ανάμεσα στον παρωχημένο πλέον τρόπο που σκηνοθετούσαν  σημαντικοί σκηνοθέτες που έχουν αφήσει ανεξίτηλο το στίγμα τους… και ο Σπύρος Ευαγγελάτος (ο πατέρας της), με την σύγχρονη άποψη περί σκηνοθεσίας, ειδικά των Αρχαίων Τραγωδιών. Και επίσης ”εμπιστεύτηκε” και δεν  φοβήθηκε να ”προτείνει” την φαντασία και την ευρηματικότητα της καθώς έρχεται στην Επίδαυρο, για δεύτερη φορά (είχε σκηνοθετήσει  την ”Άλκηστη” το 2017).

Έχουμε δει ”σημεία και τέρατα” εδώ στην Επίδαυρο, στην προσπάθεια του κάθε σκηνοθέτη να παρουσιάσει ”το κάτι άλλο” το διαφορετικό, το καινούργιο, όπου η Τραγωδία, δυστυχώς γίνεται ”μια τραγωδία” που(μακάρι) να θύμιζε και κωμωδία.

Στην σκηνοθετική άποψη της κ. Ευαγγελάτου δεν συνέβη αυτό. Ήταν μια άκρως ”δουλεμένη” από όλες τις απόψεις παράσταση, ειλικρινής, εύπεπτη, έως και απολαυστική, αν και εντός της ερεβώδους    ατμόσφαιρας  που περιγράφεται  στο ποιητικό κείμενο του Ευριπίδη.

Σημαντικό ρόλο στο παραστατικό καλό αποτέλεσμα έπαιξαν και οι συνεργάτες-συντελεστές που πλαισίωσαν με γνώση την κατεύθυνση της σκηνοθεσίας.

Ξεκινώντας από το σκηνικό (Εύα Μαμιδάκη) όπου το λασπώδες χρώμα κυριαρχεί μαζί με βράχια και καλαμιές να το πλαισιώνουν και μια κοίτη ποταμού περιμετρικά με νερά που έμοιαζαν λες, να προέρχονταν από τα Ύδατα της Στυγός (Μαυρονέρι).

Άρτια κατασκευασμένο (από το τεχνικό δυναμικό του Εθνικού Θεάτρου) να επεκτείνεται σε όλη την Ορχήστρα, μαζί με μια ακατάληπτη κατασκευή που στο εξωτερικό της μέρος προβάλλονταν κινηματογραφικά πλάνα, που καθ’ όλη την διάρκεια της δράσης της Τραγωδίας και κινηματογραφώντας την εξέλιξη της η ίδια η Θεά Αφροδίτη, προβάλλονταν εκεί. (Σχεδιασμός βίντεο Παντελής Μάκκας).  Επί τη ευκαιρία θα αναφέρω εδω την εξαιρετική και υπερβατική ερμηνεία της Ελένης Τοπαλίδου που βρισκόταν  επί Ορχήστρας καθ’ όλη την διάρκεια της παράστασης και ως Αφροδίτη την εντελώς αδιάφορη (κατά τον Ευριπίδη) για την ανθρωπινή ηθική, αλλά  και ως Άρτεμις ενδεδυμένη με ένα ασήμι λαμέ κορμάκι (ως να ήρθε από  strip show) και μας κέρδιζε με την κίνηση της, την υποκριτική της, την σωματικότητα της και.. τα μοναδικά κινηματογραφικά της πλάνα.

Ναι, ήταν μια καινοτομία, η οποία δεν είναι η πρώτη φορά που χρησιμοποιείται. Ο Κινηματογράφος στην υπηρεσία του Θεάτρου. Αν και κάπως ξένισε αυτό το σκηνοθετικό εύρημα, παρ’ όλα αυτά το αποτέλεσμα λειτούργησε έως ένα βαθμό αν αποδεχτούμε ότι η σκηνοθέτις ήθελε την Αφροδίτη και ως ρεπόρτερ. Να δεχτούμε ότι ήταν έτσι, το θεϊκό άγρυπνο μάτι.

Τα κοστούμια σχεδιασμένα από την Εύα Γουλάκου ενταγμένα και χρωματικά και σχεδιαστικά στην όλη σκοτεινή και  ζοφερή ατμόσφαιρα, όπως και οι φωτισμοί της Ελίζας Αλεξανδροπούλου που υποβλητικά υπο-φώτισαν την παράσταση.

Η μουσική σύνθεση-ενορχήστρωση του Αλέξανδρου-Δράκου Κτιστακη,( οι μουσικοί που ερμήνευσαν τις συνθέσεις εγκατεστημένοι στις πρώτες βαθμίδες του κοίλου: Γιάννης Γιοβάνος-τσελο, Γιάννης Παπαδόπουλος-keybords, Βαγγελης Παρασκευαιδης– βιμπραφωνο -κρουστα, Σπύρος Πολυχρονόπουλος-electronics) μαζί με τον ηχητικό σχεδιασμό του Κώστα Παυλόπουλου ενέτειναν την δραματικότητα και αξιοποίησαν τις συνθήκες λειτουργιάς της απόδοσης της Τραγωδίας.

Οι ηθοποιοί.

Εξαιρετικά συντονισμένοι και οι δυο χοροί,( Χορός Γυναικών και Χορός Κυνηγών-σύντροφοι του Ιππόλυτου) υπό την διδασκαλία των χορογραφιών του Αλέξανδρου Σταυρόπουλου και την φωνητική προετοιμασία της Μελίνας Παιονίδου ”γέμισαν” με την, ενίοτε και βακχική, κίνηση τους, τον χορό τους, την εκφορά του λόγου και την νεότητα τους, την Ορχήστρα, την σκηνή, αλλά και τον περιβάλλοντα χώρο, μιας και είτε εμφανίζονταν κατερχόμενοι/ες του κοίλου, είτε ερχόμενοι/ες από το πίσω μέρος του Θεάτρου, μέσα από τα δέντρα.

(Χορός Γυναικών: Δάφνη Κιουρκτσόγλου, Αναστασία- Ραφαέλα Κονίδη, Ιωάννα Λέκκα, Αμαλία Νίνου, Μέλινα Πολύζωνη, Ηρώ Χαλκίδη.

Χορός Κυνηγών: Διαμαντής Αδαμαντίδης, Γιώργος Βασιλόπουλος, Κωνσταντίνος Γεωργαλής, Νίκος Γονίδης, Νίκος Γρηγοριάδης, Χρηστός Διαμαντούδης, Μάριος Κρητικόπουλος, Ηρακλής Κωστάκης, Αλέξανδρος Πιέχιβιακ, Μάριος Χατζηαντώνης, Νικόλας Χατζηβασιλειάδης).

Οι πρωταγωνιστικοί ρόλοι:

Η Κόρα Καρβούνη ως Φαίδρα, σε μια από τις πλέον συγκροτημένες, στιβαρές  ερμηνείες της στην Αρχαία Τραγωδία. Συγκροτημένη με έλεγχο σωστό στην κίνηση της και ιδιαιτέρως στην εκφορά του λόγου, αφοπλιστική στις κορυφαίες σκηνές της. Αυτή της παραδοχής στην Τροφό της του Πάθους (και όχι Έρωτα) που την έχει καταλάβει (και καταβάλει)  για τον γιο του άντρα της Θησέα, Ιππόλυτο, αυτή της αυτοχειρίας της για να γλυτώσει τον διασυρμό και εκείνη που για να εκδικηθεί (αυτή εκδικείται η Θέα Αφροδίτη μέσω αυτής τον αρνητή της) γραφεί γράμμα που θα το διαβάσει ο Θησέας καθώς την βρίσκει νεκρή, ότι ένοχος βιασμού της είναι ο γιος του. Η κ. Καρβούνη  με την υπόκριση της έπεισε ότι η Φαιδρά του Ευριπίδη παγιδευμένη από την υπερτερούσα θεϊκή δύναμη ζει (όσο ζει) σε έναν μεικτό κόσμο Πάθους και Φρόνησης.

Ο Ορέστης Χαλκιάς ως Ιππόλυτος, σίγουρα κουράστηκε και αγωνίστηκε για να φέρει στην υποκριτική του δυνατότητα,  τον χαρακτήρα του λατρευτή, αφοσιωμένου και εμμονικού στην παρθενία και στην εκπρόσωπο της Θεά Άρτεμη, με την μονολιθική, δογματική αδιαλλαξία, αυτόν τον αρνητή και υβριστή των γυναικών Νέο. Όντας νέος ηθοποιός και ο κ. Χαλκιάς  στον χώρο του Θεάτρου και απαίδευτος ακόμη στην παράσταση (και σε τέτοιον κορυφαίο ρόλο)  Αρχαίας Τραγωδίας, που εξακολουθεί να διδάσκεται, ο τρόπος υπόκρισης του, ήταν απλώς επαρκής.

Ο Γιάννης Τσορτέκης ως Θησέας. Ας μου επιτραπεί να γράψω πως περίμενα πολλά περισσότερα από αυτόν το τόσο καλό ηθοποιό. Περίμενα περισσότερη υποκριτική δυναμική. Δύσκολος ρόλος, ασφαλώς,  αυτός του Θησέα, με τις πολλές συναισθηματικές  μεταπτώσεις και ανθρώπινες αδυναμίες  και την προσπάθεια κατάκτησης της αντίρροπης στάσης απέναντι στην αλήθεια και στον εμπαιγμό των Θέων. Καθώς  ο σαγηνευτής Θησέας μέσα στην σωματική και πνευματική του ευρωστία πέφτει και αυτός θύμα της λυσσαλέας εκδίκησης της Αφροδίτης. Είναι το τρίτο θύμα της. Και αδυνατεί να αντιδράσει, ακόμη και να σκεφτεί το ορθόν. Τον παρασύρει η Θεά να χάσει και αυτή την ορθή του κρίση . Εκ των πραγμάτων η υπόκριση του ρόλου θέλει σωματική δυναμική, όσο και ένταση εκφραστική και εκφορά λόγου υποβλητική. Ο κ. Τσορτέκης διεκπεραίωσε τον ρόλο του Θησέα απλώς, αξιοπρεπώς.

Η Μαρία Σκουλά ως Τροφός στάθηκε με αξιοσύνη απέναντι σε αυτόν τον χαρακτήρα, ”έπαιξε” άξια την επίμονη της Τροφού να αλλάξει γνώμη η Φαιδρά, να αποδεχτεί ως ανθρώπινο το Παθός της για τον Ιππόλυτο. Μας σύστησε η κ. Σκουλά με πειστικότητα  την Ευριπίδεια Τροφό που εν τη αφέλεία της; (η μήπως και αυτή είναι άλλο ένα Αφροδίσιο θύμα;) μεταφέρει στο Ιππόλυτο όσα προσπαθεί να κρύψει η Φαίδρα και που τον αφορούν.

Ο Δημήτρης Παπανικολάου ως Εξάγγελος, έφερε για μια φορά ακόμη στο Θέατρο της Επιδαύρου, την γνώση του σε ρόλους Αρχαίας Τραγωδίας και την υποκριτική του δεινότητα. Εξαιρετικός, πειστικός, συγκροτημένος, τραγικός με μέτρο όμως, καθώς εξαγγέλλει τα προηγηθέντα συμβάντα, κουβαλώντας τον ετοιμοθάνατο Ιππόλυτο που τον καταράστηκε ο ίδιος ο πατέρας του, αφού πείστηκε από το γράμμα που άφησε η Φαίδρα ότι είναι υπαίτιος αυτός και ζήτησε την βοήθεια του Ποσειδώνα για να τον θανατώσει. Η μια πλάνη πάνω στην άλλη.

Εν τέλει, είναι μια παράσταση που και σύγχρονη παρουσίαση έχει και ιδιαίτερο εικαστικό, υποκριτικό και σκηνοθετικό ενδιαφέρον και σημαντικό αποτύπωμα αφήνει.

Επόμενες παραστάσεις:

14-16 & 18-20 Ιουλίου:

Σχολείον της Αθήνας- Ειρήνη Παππά

29 Ιουλίου

Αμφιθέατρο ”Ειρήνη Παππά”, Χιλιομόδι

4-5 Αυγούστου

Αρχαίο Αμφιθέατρο Κουρίου, Λεμεσός

31 Αυγούστου

Θέατρο Βράχων ”Μέλινα Μερκούρη” Βύρωνας

7 Σεπτεμβρίου

Θέατρο Δάσους, Θεσσαλονίκη

10 Σεπτεμβρίου

Παλαιό Ελαιουργείο, Ελευσίνα.