του Γιάννη Γαβρίλη
Είναι εντυπωσιακό να βλέπεις το κοινό, όρθιο να χειροκρότει.
Να βλέπεις την ικανοποίηση του για το παραστατικό αποτέλεσμα που είδε και , κυρίως, κατάλαβε. Γι’ αυτό και χειροκροτεί στο τέλος της παράστασης και καλεί με το παρατεταμένο του χειροκρότημα και τα μπράβο του, τους συντελεστές της, ξανά και ξανά να υποκλιθούν μπροστά του. Όχι μονό μια, όχι δυο, αλλά τέσσερις φόρες. Και οι ίδιοι οι συντελεστές να είναι ξαφνιασμένοι, συγκινημένοι για αυτή την απόδοση που τους επιφύλασσε το κοινό που βρέθηκε (μαζί και εμείς) το Σάββατο 19 Αύγουστου, στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, όπου παρακολουθήσαμε την παράσταση των ”Τρωάδων” σε παράγωγη του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος και σε σκηνοθεσία και δραματουργική επεξεργασία Χρήστου Σουγαρη, και με την ρέουσα, καθάρια , μελετημένη, ζωντανή, ευθύβολη, άμεση και σε σωστά και μη αυθαιρετούντα, Νεοελληνικά, μετάφραση του Θεόδωρου Στεφανόπουλου (Ομότιμου καθηγητή του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστήμιου Πατρών).
Επιτρέψτε μου εδώ να μεταφέρω κάποια δικά του λόγια από μια συνέντευξη του.
Κάποιες φορές αυτοί που κατ’ ουσίαν μεταφράζουν από μεταφράσεις, σαν να τους οδηγούν οι Ερινύες των μεταφραστών, προσφεύγουν και στο πρωτότυπο, αλλά η γνώση της αρχαίας ελληνικής είναι τόσο πλημμελής, ώστε όχι σπανίως «εμπλουτίζουν» το κείμενό τους με χονδροειδείς και κάποτε κωμικοτραγικές παρανοήσεις.
Προσωπικά τώρα.
Πως να μη νοιώθω αμήχανα έως και υπόλογος, που παρακολουθούσα την παράσταση και σε ένα μικρό σημειωματάριο κατέγραφα (στα σκοτεινά και με ορνιθοσκαλίσματα), ότι καλό (κατά την προσωπική μου γνώμη) η αναντίστοιχο (πάλι με την προσωπική μου ματιά) έβλεπα, για να έχω μια μπροσούρα για αυτήν εδώ την κριτική.
Τι να γράψω και πως να το γράψω. Για ποιον λόγο… όταν έζησα αυτή την αποδοχή του κοινού. Την αυθόρμητη. Την δυναμική. Αφού ο κύριος κριτής είναι αυτό εδω το κοινό, και που οι θεατρικές παραστάσεις σε αυτό απευθύνονται. Και αυτό το κοινό είναι που απορρίπτει η επιβραβεύει.
Αυτό το κοινό που με τις αντιδράσεις του, σε αναιρεί ως εκφραστή της προσωπικής σου κριτικής ματιάς, σε παροπλίζει, σε ανατρέπει σου στέλνει το σαφέστατο μήνυμα του.
Να έρθω τώρα εγώ, να γράψω τι! Τι να κριτικάρω. Όταν η αποδοχή της παράστασης των ”Τρωάδων” ήταν καθολική. Όταν οι επευφημίες του κοινού ακούστηκαν μέχρι το Λυγουριό.
Τι να γράψω τώρα..
Πως να αντιδράσω και γιατί να γράψω, για τον τηλεφωνικό θάλαμο που δέσποζε στην ορχήστρα του Θεάτρου της Επιδαύρου. Και μέσα σε αυτόν ήταν εγκιβωτισμένη, από την αρχή και πριν ξεκινήσει η παράσταση, η ”Εκάβη” . Η εξήγηση που μας έδωσε ο σκηνοθέτης της παράστασης για αυτό του το εύρημα του ήταν, ότι ήθελε να είναι η Εκάβη απομονωμένη και αρχικά σκέφτηκε να την έχει σε μια περίκλειστη κατασκευή και να εμφανίζεται μέσα από αυτήν. Όμως ο τηλεφωνικός θάλαμος ως ιδέα του ταίριαξε περισσότερο μιας και αυτός είναι διαφανής και ότι συμβαίνει μέσα, χάνει την όποια ιδιωτικότητα και γίνεται δημόσια ορατό. Στην περίπτωση της Εκάβης που την βλέπαμε ακίνητη, με ορατή την απελπισία εκφρασμένη στο πρόσωπο της. Μπορεί να μην συνάδει (το εύρημα του τηλεφωνικού θαλάμου) με την τοποθέτηση της Τραγωδίας στην εποχή που γράφτηκε, σήμερα όμως μπορεί να αναγνωστεί η σκηνική αυτή παρέμβαση ως,.. Από την μια να υφίσταται η ιδιωτικοποίηση, ο ζωτικός αλλά εγκλωβιστικός χώρος της Εκάβης ψυχολογικά, συναισθηματικά και πρακτικά και από την άλλη, λόγω διαφάνειας του θαλάμου, γίνεται δημόσιος, μπορεί να δουν όλοι/ες την απελπισμένη πρότινος Τρωαδίτισα Ανασσα και τώρα σκλάβα του Οδυσσέα, από όλες τις πλευρές, καθώς βρίσκεται σε πλήρη θέα. Αυτό ήταν και το σκηνοθετικό ζητούμενο.
Τι να αναφέρω για την τηλεφωνική συσκευή του θαλάμου που κατά διαστήματα ή χτυπούσε ή η Εκάβη σχημάτιζε ένα νούμερο και μιλούσε (που; με ποιον, με ποιαν .Ίσως και με τους Θεούς, π.χ, με την Αθηνά; Θα μπορούσε να είναι μια απλοϊκή ή παιδιάστικη εξήγηση, όπως το εξέλαβε και το είπε και η μικρή κόρη του κ. Σουγαρη) αποδίδοντας με το ακουστικό ανά χείρας, το μεταφρασμένο αρχαίο κείμενο…
… ”Τι να θρηνήσω;
Δύστυχη εγώ! Μοίρα βάρια βαραίνει απάνω μου
και κείτομαι όπως κείτομαι πεσμένη
πάνω στο σκληρό τούτο στρώμα”…
Πρόλογος Στ. 110
Να συμπληρώσω ότι σκηνογραφικά εκτός από τον τηλεφωνικό θάλαμο στην Ορχήστρα ήταν διάσπαρτες βαλίτσες. Έμοιαζε η σκηνογραφική αυτή παρέμβαση ως αναφορά σε διωγμούς φυλών, ομάδων, ακόμη και λαών που έχουν συμβεί από καταβολής της ανθρωπότητας. Βαλίτσες με λίγα υπάρχοντα που επέτρεψαν οι Αχαιοί στις Τρωαδίτισες να πάρουν μαζί τους στην σκλαβιά που επέρχεται για αυτές. Αυτές που ντυμένες με φορέματα εμπνευσμένα από αντίστοιχα ανατολίτικης γραμμής θα συρθούν για να υπηρετήσουν τους νέους τους αφέντες. ( Σκηνικό- Κοστούμια: Ελένη Μανωλοπούλου). Και ένα τρίτο σκηνογραφικό στοιχείο, ένα καζάνι που μαγειρεύουν το λιτό τους φαγητό που από αυτό θα φάει αμέσως μετά την είσοδο του και σαν πρώτη κίνηση και ο Θεός Ποσειδώνας, που τον υποδύεται με απλότητα και χωρίς υπερβολές λεκτικές η κινησιολογικές , έτσι άπλα με την βαλίτσα του κι’ αυτός με το καπελάκι του και την καμπαρντίνα του, ο Αντώνης Καφετζόπουλος απαγγέλλοντας..
… ”Έρχομαι από τ’ αλμύρα βάθη
της θάλασσας του Αιγέα, οπού οι κόρες του Νηρέα
ξεδιπλώνουν χορεύοντας τα θεσπέσια βήματα τους”…
Πρόλογος Στ.1-5
Είναι αυτός ο Θεός που μας εισαγάγει (Πρόλογος) περιγράφοντας τα όσα έχουν συμβεί, αλλά και στα ακόλουθα της Τραγωδίας που πρόκειται να γίνουν , τόσο τραγικά, τόσο καταγγελτικά για τους νικητές και τόσο ανθρώπινα απέναντι στις γυναίκες των ηττημένων Τρώων. Στην σκληρή κριτική που κάνει ο Ευριπίδης μέσα από αυτό του το έργο (διδάχτηκε το 415 π.Χ. και κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου,431-404 π.Χ. ως μέρος μιας τετραλογίας που τα υπόλοιπα μέρη της δεν διασώθηκαν) στους Αθηναίους που κατέστρεψαν την Μήλο (416π.Χ.) με απάνθρωπη βιαιότητα, σκοτώνοντας όλους τους άντρες και πουλώντας για δούλους τις γυναίκες και τα παιδιά ως αντίποινα στην άρνηση της Μήλου να παραμείνει ουδέτερη και να μην ενταχθεί στην Αθηναϊκή Συμμαχία.
Και τι να γράψω, όταν το κοινό, προσηλωμένο παρακολούθησε το δεκάλεπτο ρεσιτάλ πιάνου που έδωσε ο Στέφανος Κορκολής, που συνέθεσε την μουσική που συνόδευε την παράσταση, ( όπως ο ίδιος γράφει στο πρόγραμμα της παράστασης , ”…Συνέθεσα ένα βασικό μουσικό μοτίβο το οποίο μεταλλάσσεται (παραλλαγές) ανάλογα με τις σκηνές, με σκοπό να τονίσει την απόγνωση, τον πόνο και την αγωνία…) πριν την έναρξη της, στο πιάνο που είχε στηθεί στο πίσω αριστερό μέρος της Ορχήστρας. Τι κι’ αν εγώ το θεώρησα περιττό. Έγινε αποδεκτό από το κοινό; Έγινε. Εκτός κι’ αν δεχτούμε και την παθητικότητα που αρκετές φόρες καταλαμβάνει το κοινό, μη μπορώντας δε να αντιδράσει και ευγενώς φερόμενο, του χάρισε το χλιαρό του χειροκρότημα.
Και πως να μη συμπορεύσω την άποψη μου με αυτή του κοινού που με το θερμότατο χειροκρότημα του επιβράβευσε τις ερμηνείες των.. Δημήτρη Πιατά στον ρόλο του Ταλθύβιου που ακολουθώντας τις οδηγίες του σκηνοθέτη παρέστησε την ανθρώπινη πλευρά του αγγελιαφόρου των Αχαιών που κομίζει τις πλέον τραγικές ειδήσεις-αποφάσεις των Αχαιών στις Τρωαδίτισες και στην Εκάβη για την τύχη τους, όσο και για την απόφαση να θυσιαστεί η Πολυξένη, η μια από της κόρες της Εκάβης, στον τάφο του Αχιλλέα και να θανατωθεί ο γιος του Έκτορα και της Ανδρομάχης, Αστυανακτας που θα ρίχτει από τα ψηλά τείχη της Τροίας. Αν και κωμικός ηθοποιός ο κ. Πιατάς, εδώ ξεπέρασε αριστοτεχνικά την μανιέρα του και μετέφερε πειστικά τον χαρακτήρα που δημιούργησε ο Ευριπίδης. Τον Άνθρωπο. Αυτόν που υποχρεώνεται να μεταφέρει εντολές, όμως δεν συμφωνεί με αυτές και συναισθανόμενος την τραγική τους Μοίρα, συμπονεί τις γυναίκες.
Η κορυφαία σκηνή του Δημ. Πιατά. Όταν παίρνει από την αγκαλιά της Ανδρομάχης τον μικρό Αστυανακτα για να τον οδηγήσει στο μακάβριο τέλος του, που τον κρατεί τόσο ζεστά, τόσο τρυφερά… με πόση συναισθηματική ένταση, ερμήνευσε ο καλός ”κωμικός” ηθοποιός την ολιγόλεπτη στάση που κάνει, ίσως γιατί αμφιταλαντεύεται, αν πρέπει να εκτελέσει την εντολή η πρέπει να προστατεύσει, να γλυτώσει το παιδάκι, έστω κρατώντας το σφιχτά στα δυο του χέρια. Η δολοφονία του όμως, είναι μη αναστρέψιμη και ο Ταλθύβιος τόσο λίγος για να την ανατρέψει.
Σημαντική και η ερμηνεία του Αλέξανδρου Μπουρδούμη στο ρόλο του Μενέλαου. Αυτού του, επί της ουσίας αναποφάσιστου για την μοίρα της Ελένης. Θα την θανατώσει τελικά και που. Εκεί ή στην Ελλάδα όταν επιστρέψει; Η Εκάβη του λέει να μην πάρει στο πλοίο της επιστροφής μαζί του την Ελένη. Η Γοητεία της είναι σατανική. Θα τον μεταπείσει.
Εκάβη: Μη μπει στο ίδιο καράβι με εσένα!
Μενέλαος: Γιατί, μήπως πήρε βάρος!
Εκάβη: Οπού μια φορά ερωτεύτηκε, ερωτευμένος για πάντα.
Τρίτο επεισόδιο Στ. 1045-1050
Όπως και τελικά γίνεται. Η Ελένη έζησε στα παλάτια πλέον (έτσι λέει μια από τις απόψεις του Μύθου) διπλά στον Μενέλαο.
Ο κ. Μπουρδούμης έδωσε με σαφήνεια και πειστικότητα την αμφίρροπη στάση του Μενελάου με καθάριες ερμηνευτικές αιχμές, τόσο με την στάση του σώματος, την έκφραση και τις ”λοξές” ματιές που ρίχνει στην Ελένη, όσο και την αμηχανία που νοιώθει από τα λεγόμενα (κατά βάθος..ξέρει) προς αυτόν της Εκάβης, με υποκριτική ακρίβεια.
Υπερβατική και άκρως τραγική η ερμηνεία της Μαρίζας Τσάρη ως Ανδρομάχη. Αν και ακολούθησε τις οδηγίες του σκηνοθέτη για μια ερμηνεία ήπια, χαμηλόφωνη και χωρίς εξάρσεις, η κ. Τσάρη έδωσε, υπό αυτές τις συνθήκες μια Ανδρομάχη τόσο αληθινά όμως τραγική, τόσο απελπισμένη, τόσο διασαλευμένη ψυχικά, πνευματικά, συναισθηματικά. Ναι, δεν χρειάζονται οι υποκριτικές υπερβολές για να πετύχει ο ηθοποιός τον στόχο, το βάθος της ερμηνείας. Αρκεί να μελετήσει τον χαρακτήρα, να τον ενδυθεί, να τον κατανοήσει. Και η κ. Τσαρη πραγματικά ήταν Η Ανδρομάχη, η τραγική μορφή της Μάνας που ζει τις συνέπειες των αμάχων κάθε πολέμου που πληρώνουν βαρύτατο τίμημα και ονομάζονται έτσι απλά… ”παράλληλες απώλειες”.
Η Μαρία Διακοπαναγιώτου. Ως Κασσάνδρα. Να ξεπερνά κάθε άλλη της ερμηνεία. Η Κασσάνδρα της κ. Διακοπαναγιώτου δεν παραστάθηκε ως η ”τρελή” προφητεύουσα. Παραστάθηκε με εγκράτεια (θα θεωρούσα πιο σωστό ( προσωπική μου γνώμη), τις λιγότερες κινήσεις των χεριών), με την επιβαλλόμενη ήπια άρση των συναισθημάτων, με την μυστηριακή γνώση των θανατηφόρων μελλούμενων, με συναίσθηση της τωρινής πραγματικότητας της, της ύπαρξης της, ως παλλακίδα του Αγαμέμνονα, που τόσο βίαια θα πληρώσει και αυτός και η Κασσάνδρα όμως, την επιλογή του, να την φέρει στα βασιλικά του παλάτια όπου τον ”αναμένει” η Κλυταιμνήστρα για να τον ”πληρώσει” για όσα επαίσχυντα έχει πράξει, πόσο μάλλον για την άδικη θυσία της Ιφιγένειας.
Μέσα στο λαμπυρίζον φόρεμα της η Κλειώ Δανάη Οθωναίου ερμήνευσε την σαγηνευτική και εμορφότατη Ελένη. Εκλάβαμε με ικανοποίηση την πειστικότητα της κ. Οθωναίου στον ”αγώνα λόγων” μεταξύ Εκάβης-Μενελάου-Ελένης που έχει δημιουργήσει ο Ευριπίδης στο 3ο επεισόδιο των Τρωάδων του. Όπου Η Ελένη αντιμάχεται τα λεγόμενα της Εκάβης προς τον Μενέλαο και είναι σίγουρη ότι θα τους μεταπείσει για την ενοχή της. Επιδιώκει τον θρίαμβο της στα πλαίσια του πειστικού της λόγου και της επιχειρηματολογίας της, δίνοντας (η Εκάβη αναιρεί τις ψευδολογίες της) έμφαση στην προσπάθεια της τάχα μου, να δραπετεύσει από την Τροία παρουσιάζοντας τον εαυτό της ως θύμα στην βούληση των Θεών.. Η λαγνεία θα επικρατήσει ή ο ορθός λόγος της Εκάβης. Ασφαλώς το δεύτερο θα συμβεί, όμως ο Μενέλαος δεν θα ακολουθήσει τελικά τα προμηνύματα της. Θα σαγηνευτεί από την Λαγνεία.
Με την διδασκαλία της κίνησης του Ερμή Μαλκότση, είδαμε έναν εκφραστικότατο θίασο , και έναν επιβαλλόμενο κινητικά, εκφραστικά, και εκφοράς λόγου Χορό. Συλλογικός και συνολικός εδραίωσε την τραγικότητα που είναι σημείο αναφοράς του έργου, μας επανέφερε στην πραγματικότητα που πάμε να απεμπολήσουμε, της βίαιης συμπεριφοράς των νικητών απέναντι, όχι τόσο στους αντιμαχόμενους τους, όσο στα αθώα θύματα των εκάστοτε πολέμων.
Εξαιρετικές… Μαριάννα Αβραμάκη, Μελίνα Αποστολίδου, Λουκία Βασιλείου, Μομώ Βλάχου, Χαρά Γιώτα, Ηλέκτρα Γωνιάδου, Ζωή Ευθυμίου, Ηλέκτρα Καρτάνου, Εύη Κουταλιανού, Λωξάνδρα Λούκας, Ελένη Μισχοπούλου, Χριστίνα Μπακαστάθη, Χρυσή Μπαχτσεβάνη, Μπέτυ Νικολέση, Κλειώ Δανάη Οθωναίου, Πολυξένη Σπυροπούλου, Βιργινία Ταμπαροπούλου, Θεοφανώ Τζαλαβρά, Φωτεινή Τιμοθέου, Μάρα Τσικάρα… που ως εύρημα του σκηνοθέτη κάποιες από αυτές τις ηθοποιούς ερμηνεύουν ως σύνολο και όχι ως μονάδα την Θέα Αθηνά στην συνάντηση της με τον Ποσειδώνα, στον Πρόλογο, και στον διάλογο τους για την καταστροφή των καραβιών που μεταφέρουν τους Αχαιούς πίσω στην Ελλάδα, ως τιμωρία για τα αίσχη που διέπραξαν και την βεβήλωση των Ναών.
Τι να γράψω εγώ τώρα για την ερμηνεία της κ. Ρούλας Πατεράκη στην Εκάβη! Όταν το κοινό την αποθέωσε. Η εμπειρία, βλέπετε! Η γνώση του να ξέρεις πως να χρησιμοποιείς την σωματικότητα σου, διαφορετικά κάθε φορά και ανάλογα με τις σκηνές και την φόρτιση που μεταφέρουν. Πως μπορείς να κριτικάρεις μια ηθοποιό που έχει διανύσει χιλιόμετρα και μάλιστα με επιτυχία πάνω στο θεατρικό σανίδι. Και διδάσκει νέους ηθοποιούς με έναν δικό της ξεχωριστό τρόπο. Μονό να υποκλιθείς πρέπει σε αυτή την ηθοποιό που ξέρει και μπορεί να κάνει ανύπαρκτο και αυτό το μικρό πρόβλημα της στην άρθρωση. Τι σημασία έχει αν χάναμε κάποια λόγια της. Ήταν τόσο επιβλητική, τόσο τραγική, τόσο άριστα τοποθετημένη, τόσο υπερβατική στην ερμηνεία της. Είναι Η ηθοποιός που ξέρει, το γιατί και το πως και το πότε να υποδύεται διαφορετικά κάθε στιγμή και να αποφεύγει την μανιέρα, αυτή που κάθε ηθοποιός έχει. Έχει κάνει κτήμα της, την Τεχνική της υποκριτικής, την Τέχνη της Ηθοποιίας.
Μια παράσταση που εδράζεται , κυρίως, στις ερμηνείες των ηθοποιών, στην σωστή μετάφραση από το πρωτότυπο, στην προσεκτική ανάγνωση από μεριάς σκηνοθεσίας και τους ορθής επιλογής συντελεστές. Είναι μια καλή παράσταση που δεν διεκδικεί ούτε το απόλυτο, ούτε το θέσφατο, αν και… οι Θεοί στο κείμενο του Ευριπίδη είναι παρόντες.
Σταθμοί Περιοδείας.
Κιλκίς, Θέατρο Λόφου (31/08/2023)
Θέατρο Δάσους (03/09/2023)
Αθήνα, Βύρωνας, Θέατρο Βράχων “Μελίνα Μερκούρη” (08/09/2023)
Αθήνα, Παπάγου, Κηποθέατρο (12/09/2023)
Συζήτηση σχετικά με post