του Γιάννη Γαβρίλη

Επανειλημμένως η πραγματικότητα ξεπερνά ακόμη και αυτή την φαντασία μας.

Κατ΄ εξακολούθηση τα πραγματικά γεγονότα έχουν εμπνεύσει θεατρικούς συγγραφείς που με τον δικό τους τρόπο τα μετέφεραν στην σκηνή.

Κάτι παρόμοιό συνέβη και με τον Ντάριο Φο.

Ο ευρηματικός και αρκετά απρόβλεπτος αυτός συγγραφέας γράφει το θεατρικό έργο ”Ο Τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού” στις αρχές της δεκαετίας του ’70 αφορμής δοθείσης από ένα πραγματικό γεγονός που συνέβη στις Η.Π.Α. το 1921.

Ένας ιταλός μετανάστης, αναρχικός, ονόματι Σαλσέντο, “έπεσε” από ένα παράθυρο του δέκατου τέταρτου πατώματος του κτιρίου της Αστυνομικής Διεύθυνσης της Νέας Υόρκης. Ο διοικητής της αστυνομίας, δήλωσε ότι ο αναρχικός “αυτοκτόνησε”. Έγινε μια πρώτη έρευνα, κι ύστερα μια άλλη έρευνα, πιο εξονυχιστική, και από μέρους των δικαστικών αρχών, αποκαλύφθηκε ότι τον αναρχικό τον είχαν εκπαραθυρώσει οι αστυνομικοί, κατά τη διάρκεια της ανάκρισης.

Το θεατρικό αυτό έργο του Φο, μεταφέρει, μετατοπίζει την όλη αυτή υπόθεση, (χρησιμοποιώντας ένα θεατρικό τέχνασμα), στην δική του εποχή και έτσι  εκτυλίσσεται, ας πούμε, στο Μιλάνο.

Μια άλλη εκδοχή είναι ότι το έργο γράφτηκε κατόπιν απαίτησης του κοινού που παρακολουθούσε τον Ντάριο Φό, να γράψει ένα έργο για την τρομοκρατική επίθεση από ακροδεξιούς, στην Εθνική Αγροτική Τράπεζα του Μιλάνου και τη δολοφονία του υπαίτιου, κατά την Αστυνομία, ανακρινόμενου Πινέλλι. Ένα έργο που θα πραγματευόταν τα αίτια και τις πολιτικές επιπτώσεις αυτών των γεγονότων. Ο λόγος πίσω από το αίτημα αυτό ήταν η τρομακτική έλλειψη πληροφόρησης του κοινού, γύρω από αυτό το ζήτημα.

Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Μιλάνο, τον Σεπτέμβρη του 1970, στο θέατρο της Κομούνας.

Στο έργο, λοιπόν, Ο Tζουζέπε Πινέλλι, εργάτης στους σιδηροδρόμους, έχει κατηγορηθεί αδίκως για την βομβιστική έκρηξη στο Μιλάνο. Κατά την ανάκριση από αστυνομικό επιθεωρητή, εκπαραθυρώθηκε από τον τέταρτο όροφο της Ασφάλειας.

Το όλο ενδιαφέρον όμως του έργου δεν βρίσκεται στην αιτία από την οποία προέκυψε, αλλά  στην μυθοπλαστική εξέλιξη του.

Ο Ντάριο Φο, πάντα, είχε τον δικό του τρόπο να ”περιγράφει” επί σκηνής με σατυρικό και ειρωνικό τρόπο την κατάχρηση εξουσίας, τη χρήση βίας κατά τις ανακρίσεις, να ασκεί κριτική στην πολιτική ασυδοσία, να καταγγέλλει το σύστημα της Δικαιοσύνης και την αμφισβητούμενη κύρους, απονομή της, από τους δικαστικούς λειτουργούς της.

Επίσης ο Φο για τα θεατρικά του έργα, είχε πει ”… Δεν θεωρώ ένα έργο μου ολοκληρωμένο, αλλά ανοιχτό σε συνεχείς διαφοροποιήσεις. Ακόμη και σήμερα όποιος ανεβάζει κείμενα μου σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου πρέπει να ξέρει πως έχει να κάνει με ένα υλικό ρευστό, ικανό να το προσαρμόσει κανείς και να το πλάσει στα μέτρα της δικής του πραγματικότητας και να ανασύρει αναφορές που θα κάνουν την πλατεία του θεάτρου να θυμώσει, να σκεφτεί, να γελάσει.»

Αυτή την κατεύθυνση ακολούθησε και ο Γιάννης Κακλέας που σκηνοθέτησε τον ”Αναρχικό” τώρα, στο Θέατρο ”Γκλόρια” της οδού Ιπποκράτους.

Ξέφυγε (όπως κάνει πάντοτε, άλλωστε) από την παγίδα της επανάληψης, ακολούθησε και πάλι τον δικό του σκηνοθετικό δρόμο, με τις παρεμβάσεις, με την ενσωμάτωση στο (οποίο) θεατρικό έργο που ανεβάζει, κειμένων άλλων η δικές του διηγηματικές, ακόμη και φραστικές παρεμβολές.

Έτσι και εδώ, τώρα.

Επικαιροποίησε τον ”Αναρχικό” του Φο. Τον έφερε στην δική μας, αναμφίβολα, ”παράξενη” εποχή και συγκυρία, διαφοροποίησε σκηνικά το έργο χωρίς όμως να παρέμβει επί της ουσίας του, καθώς κράτησε όλα εκείνα τα στοιχεία που το χαρακτήρισαν διαχρονικό.

Ο Κακλέας έχει, είχε και θα έχει, νομίζω, την άποψη ότι κάθε έργο που έχει γραφτεί επιδέχεται επεμβάσεων, είτε αυτό είναι Αρχαία Τραγωδία ή Κωμωδία, είτε είναι κλασσικό ή σύγχρονο έργο. Και ο συγκεκριμένος σκηνοθέτης έχει μια ιδιαίτερη ευχέρεια στην, οπωσδήποτε στο μέτρο του επιτρεπτού, παρέμβαση, επεμβατική προσέγγιση, μιας άλλης ανάγνωσης, φέροντας στην επιφάνεια και στη κρίση του κοινού, το ”κάτω κείμενο” που υπάρχει σε όλα τα θεατρικά έργα.

Η τωρινή σκηνική εκδοχή του ”Τυχαίου θάνατου ενός αναρχικού” κάθε άλλο παρά αδιάφορους μας άφησε.

Θέλετε, για τις πολύ καλές ερμηνείες, και κατ΄ αρχήν του Πάνου Βλάχου. Που κυριολεκτικά ”αλωνίζει” τη σκηνή. Όπως εκφράζεται μέσω του ρόλου, του ήρωα του Φο, χωρίς όμως να ”χάνει” την υποκριτική του προσωπικότητα. Ενσωματώθηκε τον παλιάτσο ή τρελό ή γελωτοποιό του Φο μέσα όμως από τα δικά του υποκριτικά εκφραστικά του μέσα, την ικανότητα του στην σωματική (ακραία πολλές φορές) κίνηση του, στην ερμηνευτική εξωστρέφεια του και.. στην ικανοποιητική χρήση του τραγουδιού και του παιξίματος της ηλεκτρικής κιθάρας. Και εκείνο που δεν ανέφερα, είναι οτι σε αυτή την παράσταση-εκδοχή του ”Αναρχικού”, σημαντικό ρόλο έχουν τα τραγούδια που τη μουσική τους έγραψε ο Βάϊος Πράπας (επί σκηνής και ο ίδιος)  σε στίχους  του Πάνου Βλάχου. Η παράσταση δεν είναι, ακριβώς, Μιούζικαλ, παρ’ όλα αυτά κάποια αφηγηματικά κομμάτια του κειμένου και του νοήματος τους, έχουν μεταφερθεί  σε  τραγουδιστική  απόδοση.

Επίσης. Ουσιαστικές και άκρως ενδιαφέρουσες οι ερμηνείες των ηθοποιών που πρωταγωνιστούν (Φοίβος Ριμένας, Θοδωρής Σκυφτούλης, Ιφιγένεια Αστεριάδη, Κωνσταντίνος Μαγκλάρας, Στέλιος Πέτσος, δεν έχω κάποιον να ξεχωρίσω!) που με την υποκριτική τους ”απογειώνει” την παράσταση. Και αυτοί ως σύνολο, αλλά και ο καθένας ξεχωριστά, με την ενέργειά τους και την χορογραφημένη μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια, κίνηση τους (Χορογραφίες: Αγγελική Τρομπούκη), δημιουργούν το εκρηκτικό κλίμα στο οποίο κινείτε η παράσταση, όπου όλα ”βγαίνουν” στο φως (Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου) ανατρέπονται, ακόμη και ο ίδιος ο σκηνικός χώρος (Σκηνικά: Ηλένια Δουλαδίρη-Γιάννης Κακλέας), όπου όλα κάποια στιγμή, βρίσκονται ανάρχως εριγμένα, όπου επικρατεί μια τρέλα σαν αυτή που κουβαλάνε και οι ίδιοι ήρωες του Φο, μέσα από τις εμμονές τους και τις ακραίες συμπεριφορές τους, που προκειμένου να μην αποκαλυφθούν, καταφεύγουν στα ψέματα και στις απροκάλυπτης ανοησίας αναφορές, ξεσκεπάζοντας όμως έτσι, την ανικανότητα τους, ως αστυνομικοί με υπεύθυνη θέση και ως ανακριτές, ανίκανοι να εκμαιεύσουν την παραμικρή αληθινή ομολογία από τον συλληφθέντα τους. Εδώ όπου η διεύθυνση της Αστυνομίας μετατρέπεται σε θεατρική σκηνή (η συνθήκη Θέατρο εν Θεάτρω) και ο ανακρινόμενος  αλλάζει πρόσωπα, προσωπεία και χαρακτήρες. Γι’ αυτόν τον εμμονικό του λόγο να αλλάζει και να ”παίζει” άλλα πρόσωπα, ενίοτε και γνωστά στον χώρο της ιατρικής επιστήμης, στον δικαστικό ή στρατιωτικό παρόμοιο, έχει συλληφθεί.

Όμως ποιός, τελικά, εγκλωβίζεται. Ποιός θα απολογηθεί, ποιός θα αποκαλυφθεί, ποιός είναι ο πνευματικά και ηθικά αρρωστημένος. Ποιός ψεύδεται ασυστόλως, ποιός δεν έχει άλλοθι, ποιός θα ”εκπαραθυρωθεί” αυτοβούλως. Πότε θα ”σκάσει” η βόμβα και γιατί.

Τίποτα δεν μένει κρυφό σε αυτή την παράσταση. Όλα αποκαλύπτονται και διασαφηνίζονται. Όλοι θα πληρώσουν το τίμημα που τους αναλογεί, καθώς η καταγγελτική δράση και αντίδραση του θεατρικού κειμένου του Ντάριο Φο μένει αλώβητο και η τραγικότητα περιπλανάτε στην σκηνή ενδεδυμένη τον μανδύα  της Κομέντια ντελ Άρτε ή της Opera buffa, και εξοστρακίζει, κατά κάποιον τρόπο, τα θεατρικά στερεότυπα. Όπως είχε πει και ο  Γιέρζυ Μαριάν Γκροτόφσκι ”Η σχέση μεταξύ του σκηνοθέτη και του ηθοποιού πρέπει να είναι στενή και παραγωγική” αυτό και συμβαίνει στην σκηνή του θεάτρου ”Γκλόρια” και στον ”Τυχαίο; θάνατο ενός αναρχικού” του σήμερα…